Kunnen bedrijven bestuurd blijven zoals we nu doen? Ingewikkelde plannen en budgetten opstellen en verwachten dat die precies zo uitgevoerd worden? En er intussen ook nog eens vanuit gaan dat klanten en andere partijen niet of nauwelijks van opvatting veranderen? Wij denken van niet: de verbonden maatschappij zorgt voor veel meer complexiteit en dat betekent dat we voortdurend moeten aanpassen. En dat vergt een fundamenteel andere besturingsstijl; een stijl die meer lijkt op fietsen en minder op biljarten. Daarover gaat ons boek De Verdieping.
Sinds een jaar of tien ziet de maatschappij er anders uit. We benoemen het niet zo vaak als zodanig, maar als we in de trein zitten of op straat lopen, en ook als we in een winkel staan of in een café zitten, zien we onze medemens voortdurend op een schermpje in zijn of haar hand kijken. En we doen het zelf ook. Want als we voor vanavond een fietsritje gepland hebben, of we denken erover om te gaan barbecueën, dan checken we even buienradar om de informatie over het weer op te vragen. En als je het laatste nieuws wil zien, kijk je op je nieuwsapps. Voor de beurskoersen, voor de actuele files en de aankomsttijden van Schiphol, alles is direct opvraagbaar en bij de hand. Via een app.
Ook de manier waarop de wereld zakendoet, verandert. Diezelfde technologie die we hiervoor beschreven, verandert het gedrag van de gebruikers. Zowel in de organisaties als in de maatschappij, en zowel als consument en recreant. De onderlinge verbondenheid van alle mensen maakt dat opvattingen en opinies komen en gaan in een tempo dat we voorheen nimmer gekend hebben. Twitter, Facebook, Instagram, Spotify enzovoort zorgen ervoor dat miljarden mensen participeren in een maatschappelijk debat. Dat maakt de consument en zijn behoeften ongelooflijk dynamisch. En bedrijven, maar ook overheidsorganisaties, moeten dat tempo kunnen volgen om relevant te blijven.
Daarover gaat ons boek De Verdieping. We zijn allemaal gewend om lang na te denken bij besluiten die we als moeilijk ervaren en bij dat nadenken betrekken we graag veel mensen. We willen ver vooruit plannen; wel willen immers alles zorgvuldig doen! Helaas, deze tijd is echt voorbij. We worden links en rechts voorbij gelopen en we reageren vervolgens secundair. We leven in een ingewikkelde wereld, een gecompliceerde wereld waarin we nog steeds gewoon een organisatie willen runnen of zaken doen. We overzien het misschien niet allemaal meer in één keer, en dat is waarschijnlijk ook onmogelijk.
Daarvoor introduceren we een nieuw begrip: complexiteit. Dat is het begrip waarop wij ons in dit boek richten. Complex betekent dat we de wereld wel in zijn samenhang kunnen beschrijven en overzien maar dat we ons realiseren dat we ondanks dat inzicht het gedrag van die wereld niet meer kunnen voorspellen. Dat is de essentie: ook al kun je in redelijkheid je markt of je eigen organisatie begrijpen, je kunt het gedrag niet meer in redelijkheid voorspellen. En dus ook niet meer sluitende maatregelen bedenken die aan alle onzekerheid een einde maken. En hoe moet dat nu, bestuurder zijn van een niet goed voorspelbare werkelijkheid?
Gelukkig werkt de moderne IT zowel de dynamiek van de consument in de hand net zoals het ook organisaties in staat stelt om hun posities te versterken. Maar dan moeten ze wel meeontwikkelen: met hun IT maar meer nog in gedrag en besluitvorming. In de dynamiek van de moderne maatschappij met al zijn IT-mogelijkheden, past het oude bestuurlijk gedrag niet meer. Om die verschillende stijlen heel tastbaar te maken vergelijken we in ons boek de fietsende bestuurder met de biljartende bestuurder. Het besturen moet anders en het kan anders, denken wij. Hoe? Dat leest u in De verdieping.
Jo van Engelen was lid van de raad van bestuur bij onder meer APG en ANWB. Hij bekleedt of bekleedde een reeks toezichtfuncties bij meer dan vijftien organisaties als lid van de raad van toezicht of van de raad van commissarissen. Naast zijn bestuurlijke ervaring schreef hij meer dan honderd wetenschappelijke publicaties en was (co)auteur van meerdere boeken. Van Engelen is tevens hoogleraar in Groningen en Delft (bedrijfskunde en duurzaamheid).
Hans van Bommel is oprichter en mede-eigenaar van Oelan, een IT-bedrijf dat opdrachten uitvoert bij onder andere UWV, CIZ, Rabobank, ING en het Ministerie van Defensie.