De voormalige Afghaanse president Ashraf Ghani had het goed voor elkaar en was snel vertrokken toen de Taliban de macht greep. Hij formuleerde er fraaie woorden bij. Hij deed het om bloedvergieten te voorkomen. Zo verdwijn je: met een sierlijke draai.
De Nederlandse ambassade moest daarentegen door Amerikanen uit hun slaap gehaald worden en in het holst van de nacht uit Kabul vertrekken. Tot verbijstering van het Afghaanse personeel, dat 's morgens een leeg gebouw aantrof. Ook een plan adequaat en op tijd uitvoeren voor Afghaanse tolken zat er niet bij. Wat dat betreft zakte de Nederlandse regering weer, voor de zoveelste keer, voor het examen ‘leiderschap'.
Heel wat afgezette Afrikaanse dictators waren slimmer dan onze beschamende overheidsdienaren. Zij wisten precies waar ze met hun hofhouding heen moesten trekken als het hen te heet onder de voeten werd: naar landen die zich onttrekken aan het internationaal recht en waar hun roofgeld veilig was. Eigen hachje eerst. Kijk, zij strekken ons tot voorbeeld, zij weten wel hoe leiders de benen moeten nemen als het moment daar is.
Het Nederlandse koningshuis in de Tweede Wereldoorlog en de regering hadden ook door hoe het heurde. Je laat de bevolking achter in smart en vrees, maar met de ‘gewetensvolle' gedachte dat je het verzet zo beter kunt organiseren dan vanuit gevangenschap of het graf. Leiders van staten weten als geen ander dat zij bij een gewelddadige machtsovername als eerste tegen de muur staan.
Het lijkt vreemd maar het beginsel van de leiderschapsvlucht kom je amper of niet tegen in de lesboeken voor leiders. Zelfs als deze over rauwe rivaliteit, strijd en gekonkel gaan, dan souffleren ze alleen de tactieken om aan de macht te komen, die te behouden en te vergroten. Nooit gaan ze over hoe de leider het beste kan vluchten, wanneer die verliest.
Het is niet raar dat je er in de leiderschapsgidsjes niks over leest, niet van toen, niet van nu. Want lesboeken voor bestuurders zijn nu eenmaal marketingproducten van adviseurs die een graantje van de macht, het geld en de status mee willen pikken. Laat mij aan het hof, huur mij in, is hun kernboodschap, dan ben je succesvol. De leiderschapstraditie glibbert door eeuwenlange LinkedIn-achtige zelfbevlekking.
Machiavelli besteedt er wat aandacht aan in een van zijn laatste hoofdstukken van De Heerser. Als je de strijd verliest en wegvlucht moet je er niet op rekenen terug aan de macht te komen, vooral niet als de nieuwe heersers de harten van het volk voor zich weten te winnen. Ze zullen je echt niet terugroepen om door jou gered te worden. De man heeft geen medelijden met deze staart-tussen-de-beners: dan had je je maar beter moeten wapenen.
Maar ook Machiavelli spreekt hier over de haastige en ongeplande vlucht. De cynische meester van leiderschap kende niet wat geslepen bestuurders sinds mensenheugenis wél weten, in potjeslatijn: si vis bellum, para fugam ofwel wil je de strijd, bereid je voor op de vlucht. Regel je plan B!
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
