‘Digitaal is de nieuwe zwaartekracht’

Waarom wilden jullie hierover schrijven?
We merken allemaal dat de wereld razendsnel verandert en digitalisering is ontegensprekelijk één van de grootste krachten die aan de basis ligt van die omwentelingen. Dat zag je goed tijdens de coronapandemie; opeens moest iedereen thuis werken en leren, we bestelden quasi alles via e-commerce en kregen zelfs doktersadvies en diagnoses via de telefoon of app. Als digitaal de nieuwe zwaartekracht is, dan zijn we van de ene op de andere dag verhuisd van planeet Aarde naar Jupiter waar de zwaartekracht tien keer groter is. Die verandering wilden we begrijpen en we hebben een reeks denkers gesproken om te onderzoeken of we die snelheid aankunnen en wat de impact is.

De pandemie was dus de absolute test voor de digitalisering?
Zeker, de infrastructuur heeft het perfect gehouden; we konden massaal thuiswerken, de kinderen onderwijs volgen en ook nog gamen en Netflix kijken. Een technologiemirakel dat mensen te weinig appreciëren. Tien jaar geleden was dat ondenkbaar.

Hielp het dat we wel móésten, dan kunnen mensen altijd veel meer.
Absoluut, normaal gesproken ben je met die ontwikkeling tien jaar bezig, nu is het er op enkele maanden doorheen gejaagd. En een ding is zeker; het wordt Nooit nog normaal. Ik hoop vooral op een beter normaal en concreet: het wordt hybride. Normaal gesproken was ik vorige week vijf uur onderweg om drie uur les te geven in Amsterdam en dat zal nu niet meer gebeuren.

Er is ook een andere kant van het verhaal; volledig thuisonderwijs is bijvoorbeeld niet wenselijk.
Klopt, je ziet bijvoorbeeld dat het sociale aspect in het onderwijs ook een belangrijk rol speelt - kinderen leren van en door elkaar - dus je moet die overweging steeds maken. Je ziet dat er een mix ontstaat tussen digitaal en fysiek op allerlei gebieden; Coolblue verkoopt bijna alles online, maar ze hebben ook winkels omdat er direct contact nodig is met mensen.

Hoe bepaal je die ideale mix tussen direct en digitaal contact?
Door steeds maar weer uit te proberen en goed te evalueren. Je moet een soort play book krijgen van een goede balans; niet gaan opleggen om twee dagen op kantoor te werken, maar het echt toesnijden op de situatie waarbij je tot een optimale mix komt. Ikzelf zat drie uur per dag in de auto om op kantoor te zitten, maar was dat altijd nodig? Als ik ga samenwerken met mensen is dat misschien nodig, maar dat hoeft niet de elke dag. Doelmatig denken is daarbij belangrijk, steeds analyseren wat het beste werkt. Maar ja, grote bedrijven zoals banken hebben graag vaste regels die voor iedereen gelden terwijl differentiatie de sleutel vormt. Ik kan me voorstellen dat mensen rustig op kantoor willen werken, maar dat hoeft niet altijd.

Maak jij je zorgen over de verschillen tussen de mensen die wel meekunnen in de digitalisering en de mensen die dat niet kunnen?
De kloof bestaat. Niet iedereen heeft toegang tot goede digitale middelen en sociale klasse mag daarbij geen rol spelen. Belangrijk is dat je als leraar de leerlingen goed kent en dat je jouw onderwijs daar op aanpast. Ik ken gemotiveerde leraren die sommige leerlingen bij het onderwijs betrokken door tot zelfs tweemaal per dag langs te gaan. Tegelijkertijd vind ik dat er voor alle kinderen in Nederland en België een laptop en internetconnectie beschikbaar moet zijn. Er is geen enkel excuus om dat niet te kunnen regelen. Alleen al in België hebben we straks een tekort van een half miljoen mensen in digitale banen. Dat zijn hele leuke banen waarvoor je geen kandidaten hebt. En het kan, ik ben voorzitter van BeCentral, de grootste digitale skills campus van Europa die amper vier jaar bestaat maar ondertussen bijna 200.000 mensen heeft opgeleid.

Dat is wel aan aardige paradox natuurlijk. De vrees was ooit dat computers onze banen zouden overnemen, maar de praktijk is dat er dus alleen maar banen bijkomen waarvoor we geen mensen hebben.
Ooit werkten de meerderheid van de mensen in landbouw en veeteelt en nu misschien nog vijf procent die overigens meer produceren. Er komen nieuwe banen bij waarvoor mensen de skills niet altijd hebben dus dat omscholen is heel belangrijk. Het grote pijnpunt is dat we iemand die al 20 jaar achter die lopende band werkte lastig kunnen omscholen tot programmeur of online marketeer. Wat gaat zo iemand doen? Mijn antwoord zou zijn dat die omscholing makkelijker wordt als bij iedereen het basisniveau van digitale toepassingen omhoog gaat. Je moet iedereen goed digitaal scholen, net zoals iedereen moet kunnen lezen en schrijven. Je kan klompenmaker zijn, maar je moet ook weten hoe je die klompen via Amazon of Bol.com gaat promoten en verkopen.

Welke rol spelen de grote bedrijven hierin?
Je ziet dat volwassen bedrijven het wel eens lastig hebben om die digitale transitie te maken, niet voor niks koopt een bedrijf als Ahold Bol.com, achteraf een prima zet trouwens. Het blijft toch bijzonder dat jonge bedrijven zoals Binckbank en Bux zo snel de wereld van het internetbankieren en investeren overnemen. Dat zegt dus dat een nieuwe generatie veel sneller die digitale ontwikkelingen omarmt. Volkswagen en Mercedes hebben tienduizenden digitaal geschoolde mensen nodig en die gaan ze allemaal zelf werven en opleiden. Ik ben van oorsprong een technologieoptimist, maar niet naïef. Toch hoop ik dat grote bedrijven hun mensen gaan opleiden en omscholen want we hebben iedereen nodig om onze welvaart en dus welzijn in stand te houden.

Wat is jullie opgevallen in de zoektocht naar hoe we met een nieuwe digitale wereld omgaan?
Dat ons gedrag enorm aan het veranderen is; we kunnen niet meer zonder smartphone. Het is de afstandsbediening van ons leven geworden. Zelfs binnen ons huis stuurt mijn vrouw tegenwoordig een appje naar de kinderen als we gaan eten. Er verandert van alles aan ijltempo en de psychologische gevolgen daarvan kunnen groot zijn. Het bewust omgaan met ons gedrag is belangrijker dan de technologie op zich. Kijk, ik vind het belangrijk dat we aan tafel even bijpraten zonder digitale middelen en ook daar moet je dus balans in zoeken.

Dat geldt dus ook voor bedrijven?
Inderdaad, een gevaar op de werkvloer is bijvoorbeeld dat de mensen die vaak op kantoor komen, meer zichtbaar zijn en dus meer carrièrekansen zouden krijgen en dat is niet fair. Je moet op een andere manier de toegevoegde waarde van mensen bepalen dan in het verleden. En die leraar moet ook de context van een leerling beter begrijpen; weten wat daar thuis speelt zodat je het kind maximaal verder kan helpen. Technologie kan daarbij enorm helpen.

Is dat wat jullie wilden bewerkstelligen? Dat je altijd moet nadenken over de balans tussen direct en digitaal contact?
Juist, het boek is net heel breed zodat de lezer stilstaat bij de gevolgen van de digitale ontwikkelingen voor de manier waarop je werkt, leeft en leert. Lees die inspirerende verhalen en denk vooral na over hoe je het zelf aanpakt.