‘Verkoop van Organon ook achteraf geen meesterzet van Wijers’

Hoeveel kinderen zou u hebben gehad zonder Organon?
Evenveel als nu, denk ik: geen. Marvelon was voor Organon een blockbuster. Het is de meest verkochte anticonceptiepil ter wereld.

Hoe kon een worstmaker zo’n groot bedrijf maken?
Simpelweg goed ondernemerschap. In 1923 vroeg Saal van Zwanenberg zich af hoe hij kon verdienen aan het restafval van zijn Osse slachterij. Hoogleraar farmacologie Ernst Laqueur van de Universiteit van Amsterdam wist dat je er insuline van kon maken. Ze hebben toen samen Organon opgezet. Die innige samenwerking van industrie en wetenschap, ook wel de tweede industriële revolutie genoemd, zag je op meer plaatsen, bijvoorbeeld ook bij het Natuurkundig Laboratorium van Philips in Eindhoven.

Hoe essentieel was de R&D-afdeling voor Organon?
Deze afdeling speelde een heel grote rol. Volgens een afspraak tussen Van Swanenberg en Laqueur werd steeds een deel van de opbrengst teruggeploegd naar R&D. Het onderzoeksbudget besloeg tussen de 6 en 20 procent van de totale kosten en dat vormde de basis van het succes. Het unieke van Organon is het grote en langdurige succes van het bedrijf, terwijl er in Oss geen chemische industrie van betekenis was en ook geen universiteit.

Was Organon er zonder alle fusies en overnames nog geweest?
Dat weet je nooit. Na fusies met vleesverwerker Zwanenberg het chemiebedrijf Koninklijke Zout-Ketjen, kunstvezelbedrijf AKU en het Zweedse Nobel werd het achtereenvolgens KZO, AKZO en AkzoNobel. De activiteiten omvatten toen farmacie, verf, chemie en vezels. Organon zou in 2007 naar de beurs gebracht worden en de bestuurders van Organon waren al druk bezig partners te zoeken voor samenwerking en mogelijk een fusie voor het moment dat Organon zelfstandig zou zijn. Maar zo ver is het nooit gekomen; AkzoNobel verkocht Organon totaal onverwacht aan Schering-Plough.

Vanwaar die plotselinge verkoop, terwijl Organon volop winst maakte?
Schering-Plough kwam met een knock-out bod van 11 miljard euro. Dit bedrijf was in grote problemen geraakt, onder meer door het schandaal met de onveilige pijnstiller Vioxx. De aankoop van Organon was onderdeel van de strategie van Schering-Plough’s ceo Fred Hassan om te overleven. Dat werkte: Schering-Plough werd gekocht door Merck, dat Organon letterlijk op de koop toe nam, maar vervolgens een grote reorganisatie aankondigde, waarvan Organon uiteindelijk het slachtoffer werd. De ontslagen werknemers die wij hebben geënquêteerd en geïnterviewd, zien de plotselinge verkoop aan Schering-Plough door AkzoNobel als ‘Het Verraad van Arnhem’. In hun ogen heeft Hans Wijers, die toen ceo was, het succesvolle Organon verpatst aan de Amerikanen. Wijers zegt zelf in ons boek dat hij geen andere keuze had, omdat hij grote problemen zou hebben gekregen met de aandeelhouders als hij niet was ingegaan op het knock-outbod van Hassan.

Bedrijvenpoker noemt u de verkopen. Wie heeft gewonnen?
Het is in ieder geval duidelijk dat Organon heeft verloren, want het bestaat niet meer. En Nederland heeft een groot deel van het farma R&D verloren. De verkoop voor 11 miljard bleek achteraf ook geen meesterzet van Wijers, want Organon had geneesmiddel Keytruda op de plank liggen, een middel dat volgens Merck een waarde vertegenwoordigt van 40 miljard dollar.

Hoe erg is het netto-verlies van dit bedrijf voor de regio Oss?
In Oss zijn uiteindelijk netto zo’n 1500 banen verdwenen; bij de buitenlandse vestigingen duizenden arbeidsplaatsen. Een deel van de ontslagen werknemers werkt in Pivot Park, het Life Science park van Oss op het terrein van farmaceut MSD. Daar vind je bijvoorbeeld ook de succesvolle biotechnologische start-up Acerta.

Moet de industriepolitiek tegen de stroom van het aandeelhouderskapitalisme in roeien en meer inzetten op het Rijnlandse model?
Oud-Akzo-ceo Kees van Lede, maar ook oud-ING-ceo Jan Hommen en voormalig Shell-president Jeroen van der Veer willen bijvoorbeeld vijandige overnames kunnen tegengaan na de poging van PPG om AkzoNobel over te nemen. Anthony Burgmans moest onder druk van de aandeelhouders vertrekken als president-commissaris. Hij vindt dat er iets voor te zeggen is om de overheid en stakeholders te betrekken bij grote ondernemingen, omdat de kortetermijnvisie van de aandeelhouders slecht is voor reële de economie.

Maar managers verdienen er dankzij opties en bonussen doorgaans goed aan…
De president van een grote multinational is de afgelopen jaren 400 in plaats van 40 keer meer gaan verdienen dan de arbeiders in het bedrijf. Maar de taak van de manager is wel enorm uitgehold en beperkt tot winstmaximalisatie. Het probleem van het aandeelhouderskapitalisme speelt overal, maar zeker bij geneesmiddelen. Echte blockbusters waaraan je veel kunt verdienen, zijn er niet meer. Het is veel meer een nichemarkt aan het worden. Patenten op geneesmiddelen lopen af, zodat ze nagemaakt mogen worden. Organon herinvesteerde een deel van de winst in onderzoek. Die winst  verdwijnt nu. Durfkapitalisten investeren niet meer in onderzoek. Dat vinden zij veel te risicovol, want het ontwikkelen van een geneesmiddel duurt zeker tien jaar.

Welke les kan de overheid c.q. de Europese Unie eruit trekken?
Oss was als middelgrote gemeente tamelijk machteloos tegenover een farmagigant. Het Rijk geloofde na onder andere het RSV-debacle dat de markt zijn heilzame werk moest doen. Waar dat toe leidt hebben we met de bankencrisis gezien! In het geval van Organon speelde de provincie een belangrijke rol bij de opzet van het Pivot Park, waardoor een deel van het onderzoek en de hoogwaardige werkgelegenheid behouden bleef. Financieel was dat mogelijk dankzij de lucratieve verkoop van Essent. De overheid moet nadenken over een nieuw industriebeleid en meer koersen op de lange termijn. Het gevaar bestaat dat medicijnen anders op een gegeven moment niet meer commercieel kunnen worden gemaakt. 

U en uw medeauteurs zijn sociologen. Wat kunnen economen van de casus leren?
Economen werken vooral met abstracte modellen en trekken er zelden op uit om mensten te interviewen, archieven te raadplegen en veldwerk te doen. Daarmee kun je niet begrijpen en verklaren wat er bij en met Organon is gebeurd. Je moet bij dit soort onderzoek altijd de maatschappelijke context betrekken. Bedrijven zijn geen monolitische eenheden en luisteren niet louter naar zoiets als de wetten van de markt. Wij hebben archieven onderzocht en tientallen oud-werknemers, bestuurders en deskundigen ondervraagd. Wij hebben - wat wij zelf noemen - ‘publieke sociologie’ proberen te bedrijven: een wetenschappelijk verantwoord onderzoek naar een maatschappelijk relevant onderwerp en zo geschreven dat het voor de geïnteresseerde leek goed leesbaar is.