‘Genoeg slapen, slapen is extreem belangrijk’

De burn-out- en stresscijfers nemen alleen maar toe de afgelopen jaren. Is het jullie ambitie met dit boek om daar iets aan te doen?
Het idee is van Daniël Krikke, mijn medeschrijver en oprichter van het Expertisecentrum Vitaliteit. Hij doet al zes jaar onderzoek samen met partners naar stress en burn-out en sinds drie jaar werken we samen. We wilden de missie van het centrum - Nederland vitaal en veerkrachtig - uitdragen.

Het gaat om zeven pijlers van vitaliteit: energie, lichaam, cognitie, emoties, identiteit, interacties en tijd. Ik kan me voorstellen dat je het beïnvloeden van die pijlers in de praktijk toetst.
Zeker, Daniel en zijn onderzoekspartners onderzochten wat er misgaat bij mensen met overmatige stress of burn-outklachten en daar hebben ze zeven pijlers uitgehaald. Die denkwijze paste toevallig heel goed bij een model dat ik al vijf jaar intensief gebruik: het bio-psychosociale model van welzijn. Het model van de Zeven Pijlers voor Vitaliteit helpt zo om het probleem van stress en verminderde vitaliteit op te lossen.

Ik moest bij het lezen denken aan het principe van de totale mens van Louis van Gaal waarbij mentale en fysieke aspecten samen bepalen hoe goed iemand is.
Dat is zeker een mooie analogie. Het past bij de huidige opvatting in de wetenschap over gezond leven. We komen uit een periode dat wetenschappers de mens ‘uit elkaar trokken’ waardoor we bijvoorbeeld hele gefragmenteerde velden hebben op universiteiten. Maar de laatste decennia geloven steeds meer wetenschappers in de integratie van biologische, psychologische en sociale aspecten zodat we de hele mens zien.

Even in de praktijk: steeds meer mensen hebben stress en dan komen ze bij jullie terecht. Gaan jullie dan alle pijlers één voor één af?
We laten mensen onze vitaliteitscan invullen en kijken in welke pijler er winst te behalen is. Je kan wel het lichaam van een topsporter hebben, maar misschien doe je wel iets wat helemaal niet bij jouw identiteit past. Dan ga je met zo’n pijler aan de slag.

We zullen een beetje inzoomen op een paar pijlers. Wat lichaam betreft besteden jullie bijvoorbeeld aandacht aan goede voeding waarbij je voorzichtig bent met dieetadviezen.
Zeker, wat je steeds meer hoort is dat je maatwerk moet leveren. Als jij en ik een koekje eten dan verschilt het enorm hoe onze lichamen daarop reageren. We hebben wel wat bewezen principes erin gezet; zoveel mogelijk natuurlijke, onbewerkte voeding, niet te veel eten, en vooral plantaardig.

Wat kan je verder doen wat lichaam betreft om stressfactoren te verminderen?
Je kunt veel doen. Van bijna elke ziekte - waaronder ook burn-out - kan je zeggen dat daar een leefstijlcomponent aan zit. Dat betekent dat je veel mogelijkheden hebt om daar iets aan te doen en wij geven er vijf: goed slapen, voeden, ontspannen, bewegen en ademen. Om de eerste eruit te plukken: als je niet goed slaapt dan kun je het op veel terreinen zwaar krijgen. Slapen is extreem belangrijk; als je slaapritme niet goed zit dan zijn al jouw cellen gedesoriënteerd en verliezen al je andere goede gewoontes aan effectiviteit.

Vaste patronen helpen toch?
Zeker, regelmaat en rust zijn gewoon essentieel en enorm onderbelicht. Mensen zoeken naar de trucjes om met minder slaap meer te doen en het werkt nooit. Als je structureel acht uur slaapt dan ga je het verschil echt merken. Er zijn mensen die in de enige vrije avonduren die ze nog hebben voor een halve marathon trainen, maar je kan eerst veel beter zorgen dat je genoeg slaapt.

Interessant onderdeel van jullie verhaal over bewegen is dat je normaal moet bewegen. Het is niet per se bevorderlijk om altijd voor sneller en verder te gaan wat sporten betreft?
Dat ligt eraan wat je wil. Als jij een topsporter wilt worden, dan is dat prima. Maar er zijn voldoende mensen die keihard sporten terwijl ze niet per se een loopbaan maken van die sport. Veel sport- of dieetgoeroes hebben een lifestyle gecreëerd van koken en eten, maar daardoor krijg jij als ouder met kinderen en een drukke baan het gevoel dat je ook nog die Iron Man moet lopen. De vraag die ik altijd stel is: welk doel heb jij met sporten?

In het boek zit veel van dit soort kennis. Zo van: met je gezonde verstand gebruiken kom je een eind. Normaal eten, bewegen, goed slapen en niet te hard werken.
Zeker, voor een deel is het de wetenschappelijke onderbouwing van gezonde intuïtie. Als je goed contact hebt met jouw lijf en je gevoelens dan werkt die intuïtie prima. Maar juist die verbinding met zichzelf zijn veel mensen kwijt. En daarin zit de kern van het probleem.

Hoe maak je bijvoorbeeld contact met jouw lichaam?
Een van de dingen die we aanbevelen is dat als je gezond plezier ervaart, zoals lekker wandelen of even heerlijk op de bank zitten, dat je dan jezelf afvraagt: hoe weet ik dat ik mij nu goed voel? Dat leidt mensen naar hun lichamelijke gewaarwording van het plezier en het positieve in hun leven. Dan slaat je brein dat op waardoor je het automatisch vaker gaat doen. Dat noemen we positieve bekrachtiging, het gaat om plezier.

Het is dus belangrijk dat je de analyse maakt waarom je een goed gevoel krijgt?
Plezier en geen plezier hebben zijn het kompas van de biologie om te sturen richting balans. Als je bewust signalen van plezier volgt dan ga je iets doen omdat het plezierig is in plaats van dat het iets negatiefs weghaalt. Dus dan ga je wandelen omdat je dat lekker vindt en niet om jezelf af te straffen voor een koekje.

Dan stap ik via jouw bruggetje even over op de pijler identiteit waarbij je in het boek een voorbeeld aanhaalt van iemand die op latere leeftijd besluit films te maken omdat hij zich herinnert hoeveel plezier hij had toen hij een film maakte als kind.
Dat gaat inderdaad ook om de plezierige momenten in ons leven die we later kunnen duiden. Bij hem ging dat maken van een film heel erg om zijn behoefte aan autonomie en creativiteit. Een identiteit bouw je op door herhalende patronen van behoeften bevredigen, wat je strategieën kan noemen. We vergeten nog wel eens om onderscheid te maken tussen onze strategieën en de onderliggende behoefte. Dan identificeer je je soms te sterk met één strategie en gaan andere mogelijkheden aan je voorbij, terwijl die soms beter bij je passen.

Dat is wat die filmmaker ook deed?
Inderdaad. Hij vond uit dat het voor hem het beste werkte om kernachtige gevoelens zoals vrijheid en autonomie te ervaren in het film maken en volgde daarin uiteindelijk zijn gevoel.

En dat gaat mis als je iets aanleert wat geen onderdeel uitmaakt van jouw goede gevoel. Dat je jezelf iets hebt wijsgemaakt wat je eigenlijk niet bent?
Zeker, we hebben allemaal basisbehoeftes zoals veiligheid, verbinding en autonomie. En in sommige gezinnen zijn bepaalde strategieën om die in te vullen niet gewenst. Het kan dan zijn dat je een strategie moet aanleren die niet past bij je natuur en dan doe je dingen die ver van je afstaan omdat het routine geworden is. En juist iets doen zonder de verbinding met wie jij echt bent, zorgt voor veel stress.

Ik moest denken aan wielrenner Tom Dumoulin die voorlopig even gaat stoppen met wielrennen. Hij zag wielrennen als een leuk spelletje waar je blij van werd totdat hij de Giro won, zijn eten moest afwegen en het werk werd. Tom is meer spelend mens dan wielrenner en het gaat mis als hij daaraan voorbijgaat.
Zeker, kijk maar eens hoe goede producers hun artiesten helpen met dichtbij de speelse, kinderlijke vrijheid blijven die je uit zonder ten onder te gaan aan zaken als status en geld. In die Netflix-documentaire over Formule 1 - Drive to survive - zit dat ook enorm.Het vraagt heel veel persoonlijke ontwikkeling om je daar doorheen te bewegen als coureur, om bij je oorsprong te blijven.

Sowieso staan we allemaal meer onder druk tegenwoordig. Aan alle kanten wordt onze aandacht gevraagd.
Zeker, dat is natuurlijk ook het business model van social-mediabedrijven. Hoe beter je over jouw eigen aandacht kan beschikken hoe vrijer je kan zijn. Er is een mooi boek van Jocko Willink waarin hij zegt dat de mate van zelfdiscipline bepalend is voor de vrijheid die je kan ervaren.

Is het voor iedereen die stress ervaart een aanrader om jezelf zo diepgravend te analyseren en te kijken op welke gebieden je winst kan boeken?
Dat is een belangrijk onderdeel. Het gaat er om echt te luisteren naar jouw eigen systeem zodat jij je leven gaat vormgeven. We gaan wat statistiek betreft naar één op de vijf werknemers die burn-out klachten heeft en in deze periode van corona hou ik mijn hart vast. Ik kan me namelijk voorstellen dat als straks de crisis voorbij is mensen gaan omvallen. Dat komt doordat mensen nu in de overlevingsstand staan en dat ze straks een klap krijgen vanuit de opgebruikte reserves. Ze zijn aan het overleven, hebben daardoor minder contact met zichzelf of met elkaar en zodra het straks eindelijk weer veilig is presenteren lichaam en geest de rekening van het achterstallige onderhoud. Dan krijgen mensen opeens onverwachtse symptomen zoals vermoeidheid, pijn of zelfs ziekte.