Als u hem ophaalt voor het gesprek, ziet u hem zitten met zijn armen gekruist. O jee, denkt u, deze man is nogal gesloten! Ten slotte ontmoet u een vrouw die u een stevige handdruk geeft en u recht in uw ogen aankijkt. U bent meteen overtuigd! Zij moet het worden! Maar dat hoeft u haar helemaal niet te vertellen. De kandidaat wist allang dat zij het werd. U hield immers uw vingertoppen tegen elkaar, een onmiskenbaar gebaar dat u een positief besluit hebt genomen! Is de beoordeling van Lichaamstaal echt zo simpel? Veel mensen denken van wel.
Toen ik mij voor het eerst verdiepte in lichaamstaal, omarmde ik aanvankelijk ook dergelijke stereotype interpretaties: elk gebaar of houding heeft daarbij een onveranderlijke vaste betekenis, evenals onze woorden in gesproken taal. Later ontdekte ik dat lichaamstaal veel meer is dan dat. Het is een dynamische manier van communiceren die we allemaal gebruiken. Het is de kunst om alle signalen die u waarneemt te integreren in uw dagelijkse leven en werk. Dit doet u door met uw eigen lichaamstaal op een adequate manier te reageren op de vele betekenisvolle signalen die anderen afgeven. Pas als u dit beheerst, kunt u zichzelf beschouwen als een expert in lichaamstaal. U gaat dan dingen zien die anderen niet zien. U zult daar effectief op anticiperen. Hoe dit werkt, leg ik uit in mijn boek: Lichaamstaal, alles wat je moet weten om mensen beter te begrijpen en te beïnvloeden. Als voorproefje geef ik u alvast enkele ideeën.
Wat is lichaamstaal?
Als ik aan mensen vraag wat zij verstaan onder lichaamstaal, krijg ik als antwoord vaak eerst een opsomming. Lichaamstaal is: lichaamshouding, beweeglijkheid, mimiek, gebaren, oogcontact, blikrichting, de hoek ten opzichte van elkaar, intonatie, gebruik van ruimte, enzovoorts. Daarbij geven ze soms voorbeelden, zoals: iemand die zijn neus aanraakt die liegt, iemand met zijn armen over elkaar die sluit zich af en iemand die in zijn nek wrijft is boos. Dat zou natuurlijk best kunnen. Deze interpretaties worden in verschillende boeken over non-verbale communicatie beschreven als waarheid. De voorbeelden zijn echter een eigen leven gaan leiden. Als een sollicitatiecommissie een gesprek evalueert, wordt vaak ook lichaamstaal genoemd. Meestal wordt die dan echter besproken in termen van conclusies: ‘Ik vond haar niet zo betrokken. Ze zat er wat nonchalant bij. Ik vond haar wat aarzelend overkomen. Het was net of ze er geen zin in had!’ Niemand vertelt concreet op welke lichaamstaal ze hun conclusies baseren. Uiteindelijk is het niet de lichaamstaal van de sollicitant, maar onze interpretatie van die lichaamstaal die we het best onthouden. Onze indruk is gevormd!
Objectieve observatie
Een goede analyse van lichaamstaal begint met objectieve observatie. Dat betekent dat u zich een concreet beeld vormt van de totale lichaamstaal van de ander, in eerste instantie zonder daar betekenis aan te geven. Om uw observatie van verschillende aspecten van lichaamstaal objectief te kunnen te registreren, ontwikkelde ik een uitgebreide Lichaamstaal Checklist die u in het boek kunt terugvinden. Door het gebruik van deze checklist zult u zich uiteindelijk meer bewust worden van wat u observeert aan lichaamstaal en wat de combinatie van alle signalen zou kunnen betekenen.
Verschillende factoren
De juiste interpretatie van lichaamstaal hangt af van verschillende factoren. Het is belangrijk om steeds te kijken naar het geheel en niet zomaar losse gebaren, gezichtsuitdrukkingen en lichaamshoudingen te duiden, zonder iets meer te weten over de achtergrond. Hier volgen verschillende aspecten waarmee u rekening dient te houden als u lichaamstaal wilt duiden.
1. De context
Ik laat u twee foto’s zien van een vrouw die een beetje verdrietig kijkt. Ik zeg dat zij bedroefd is op de eerste foto. Op de tweede is ze teleurgesteld. Wat is het verschil? De gezichtsuitdrukkingen kunnen op elkaar lijken, maar het is de context die zorgt voor de andere interpretatie. Tijdens een begrafenis zal niemand haar verdriet duiden als teleurstelling. Dan is zij bedroefd. Als ze een belangrijke order is misgelopen, kijkt ze misschien ook verdrietig. Maar dan wordt het beschouwd als teleurstelling.
2. Wederzijdse beïnvloeding
U kunt een boek met uitleg over vele lichaamshoudingen uit uw hoofd leren, maar dat maakt u nog geen kenner op het gebied van lichaamstaal. Een foto van één persoon in een bepaalde houding vertelt immers niet zo veel. Communiceren doe je niet in je eentje en dat geldt ook voor lichaamstaal. Mensen reageren voortdurend op elkaar. Een medewerker kan bijvoorbeeld emotioneel reageren op een situatie, maar zich plotseling inhouden bij de binnenkomst van een derde. Dit kan u veel vertellen over de relatie die deze medewerkers met elkaar hebben.
3. Clusters
Een lichaamshouding krijgt pas betekenis als je ook kijkt naar andere signalen die iemand met zijn lichaam geeft. Probeer eens het volgende uit. Steek uw vinger in de lucht en vraag dan aan iemand anders wat dat betekent. U krijgt dan antwoorden als: ‘je wilt wat zeggen, je hebt een vraag, je wilt aandacht, één bier, ik weet het!, ik heb een idee…’ Niemand zal zeggen dat u naar boven wijst. Waarom niet? Omdat het pas wijzen wordt als u ook naar boven kijkt. De combinatie van wijzen én blikrichting maken hier de boodschap compleet. Dat is interessant als u bedenkt dat ouders boos naar hun kind kunnen kijken en tegelijkertijd wijzen naar de rommel die het moet opruimen. De vraag is of het kind het wijsgebaar zal begrijpen zonder dat de ouder ook die kant op kijkt.
Combinaties van lichaamstekens maken de betekenis van een lichaamshouding anders. Iemand kan zelfverzekerd of zelfs arrogant overkomen als hij met zijn handen in zijn zij staat, daarbij zijn kin opricht en u recht in uw ogen aankijkt. Maar een voetballer kan met zijn handen in zijn zij staan en daarbij zijn hoofd laten hangen of in zijn nek gooien, met gesloten ogen ten hemel gericht. In dat geval wordt de stoere houding met de handen in de zij plotseling een houding van verslagenheid.
4. Lichaamshouding én emotie
De emoties die iemand heeft zijn het best af te leiden van zijn stemtaal en zijn gezichtsuitdrukking. De lichaamshouding zegt vooral iets over de manier waarop die persoon omgaat met zijn emoties en hoe hij zich in relatie tot anderen opstelt. Zo kan iemand boos zijn en zich assertief weren óf boos zijn en mokkend in een hoekje zitten. Ondanks de verschillende lichaamshoudingen is het beide boosheid (te zien aan het gezicht). Lichaamshouding op zich zegt weinig over emotie. U kunt aan de hand van lichaamshouding wel iets zeggen over iemands belangstelling, assertiviteit of zelfverzekerdheid. Los van andere informatie zoals mimiek en stem blijft lichaamshouding echter lastig te interpreteren.
5. De taal van doen en laten
Om lichaamstaal goed te duiden is het belangrijk om te kijken naar iemands gehele gedrag. Alles wat iemand doet is communicatief. Alles wat hij of zij niet doet overigens ook. Een van de belangrijkste uitspraken van Paul Watzlawick was: ‘Je kunt niet niet-communiceren’ In feite had hij het toen al over lichaamstaal. U kunt niet geen lichaamstaal gebruiken. Iemand aankijken heeft betekenis. Iemand niet aankijken ook. Ik noem lichaamstaal daarom ook wel eens: de taal van doen en laten.
In het boek Lichaamstaal vindt u alles wat u moet weten om uzelf en anderen beter te begrijpen. U ontdekt hoe u de taal van doen en laten beter kunt leren spreken en verstaan. U zult er voorbeelden vinden van hoe u met uw lichaamstaal anderen voortdurend beïnvloedt en hoe zij op hun beurt elkaar en ook u beïnvloeden door hun manier van doen.
Uw lichaamstaal
Met uw lichaamstaal geeft u veel meer informatie over hoe u zich voelt en wat u bedoelt dan ooit mogelijk is om mondeling uit te drukken. Of u het wilt of niet, elke fysieke houding die u aanneemt en elke beweging die u maakt, wordt door anderen op een onbewust niveau geïnterpreteerd. De indruk die u daarmee wekt, wordt in slechts enkele seconden bepaald. Het is lastig om die daarna nog te veranderen! En of anderen u begrijpen, hangt niet af van wát u precies zegt, maar meer van hóé u dat zegt! Dit kan vóór of tegen u werken. Sommige houdingen, bewegingen en gezichtsuitdrukkingen zorgen voor een zweem van optimisme om u heen terwijl andere gebaren en mimiek alleen een negatieve toon zetten. We zijn van nature reactief, waardoor ons gezicht meteen ons gevoel onthult. Onze blikrichting verraadt onze ware belangstelling. De houdingen die we aannemen en de gebaren die we maken, sluiten automatisch aan bij onze actuele gedachten. Dat maakt ons een open boek! Niettemin, met de juiste informatie en een beetje oefening, kunnen we ons trainen om de meeste van onze negatieve lichaamstaalgewoonten te overwinnen.
En die van anderen…
Lichaamstaal is veelzijdig, maar soms lastig om correct te duiden. U dient met vele factoren rekening houden. Het goede nieuws is dat we allemaal het potentieel hebben om experts in lichaamstaal te worden. Daar begint u overigens niet nu pas mee. We lezen van nature, al sinds we enkele minuten oud waren, voortdurend de lichaamstekens van anderen en reageren daarop. Onbewust gaan we er vanuit dat onze interpretaties kloppen. Door schade en schande leren we dat onze uitleg niet altijd de juiste is. Soms zitten we er volledig naast en lopen onze relaties tijdelijk een deuk op. Meestal komt het wel weer goed. Gaandeweg leren we beter begrijpen wat mensen drijft. Er is echter ook een snelle route naar het meesterschap van lichaamstaal en die vindt u in mijn boek. Door u steeds bewust te zijn van uw eigen lichaamsgesprek en te anticiperen op de non-verbale signalen die anderen afgeven, verbetert u uw kansen op succes op elk niveau.
Frank van Marwijk is Nederlands bekendste lichaamstaalexpert. Zijn kennis van sociaal-psychologische inzichten combineert hij met scherpe observaties uit de praktijk. Van Marwijk is directeur en oprichter van Bodycom Lichaamscommunicatie. Hij is de auteur van Lichaamstaal.
