Dit is coachen komt over als een heel breed en gecondenseerd boek, een compleet leerboek voor coaches die al enigszins ingevoerd zijn. Wat was de opzet?
Er verschijnen natuurlijk veel boeken over coaching: over systemisch coachen, socratisch coachen, provocatief coachen, noem maar op. Er is vaak één aspect dat de boventoon voert. En als er een boek verschijnt dat alle verschillende vormen van coaching beschrijft, dan gaat het meestal om de methodieken op hoofdlijnen. Daar heb ik zelf ook veel aan gehad, maar toch miste ik een boek dat echt goed in kaart brengt wat coaching nu werkelijk is over de volle breedte. Waar hebben we het nou over? Welke invalshoeken komen er allemaal kijken? En vooral: hoe coach je iemand richting duurzame verandering? Ik miste kortom een compleet handboek waarin theorie, methodiek, gesprekstechniek, reflectie en casuïstiek aan elkaar gekoppeld worden en waarin zowel aandacht voor de biografische lijn van de coachee bestaat als voor de context waarin deze werkt: die van de organisatie.
Kennisverspreiding, kortom. Waar bent u zelf opgeleid?
Dat is een uniek verhaal. Ik heb lang gedacht dat ik heel slecht in leren was: de lagere school, de middelbare school: ik bakte er niets van. Dat heeft met mijn achtergrond te maken: ik ben in een streng-religieus milieu opgegroeid en heb altijd op repressieve scholen gezeten. Na mijn middelbare school ben ik in een winkel gaan werken en daar begon ik mij cognitief iets meer te ontwikkelen. Op een bepaald moment vroeg mijn baas mij: moet jij niet verder gaan leren? Nee, antwoordde ik, ik ben niet zo slim. Ik had echt een laag zelfbeeld. Maar daar was mijn baas het niet mee eens. Jij bent slim genoeg, zei hij. Toen ben ik hbo-bedrijfskunde gaan doen en heb ik na twee jaar, omdat ik alleen maar hoge cijfers haalde, er ook nog een studie theologie bijgenomen. Enkele jaren later ben ik als projectleider aangenomen op de Academie Bedrijfskunde-HRM.
Aanvankelijk voor het opzetten van een kwaliteitsmanagementsysteem, maar toen er een programma talentontwikkeling voor studenten langskwam, heb ik gevraagd of ik dat voor mijn rekening mocht nemen. Ik vond het coachen van studenten heel boeiend. Toen heb ik de opleidingsdirecteur gevraagd of ik het programma mocht herontwerpen. Dat was goed. En zo ben ik steeds verder gegroeid. Uiteindelijk heb ik in Den Haag een post-hbo Coaching en Teamcoaching en aansluitend een master Organisatieontwikkeling gedaan, een specialisatie in verandermanagement. Daarna ben ik hogeschooldocent en programmamanager geweest en ben ik vanuit mijn master bij Rabobank Nederland ingezet als interim-changemanager op een grote cultuurverandering. Vanaf dat moment heb ik uiteenlopende transformatietrajecten begeleid, individueel, op teamniveau en organisatiebreed.
De ondertitel van Dit is coachen luidt: ‘Basisboek voor resultaatgericht coachen’. Waarom die nadruk op het resultaat?
Voor mij betekent resultaat in coaching dat iemand er echt in slaagt zijn patronen te doorbreken. Dat je iemand met het coachtraject hebt kunnen helpen iets te doorbreken waar diegene al jaren tegenaan loopt en dat gedragsalternatieven echt geïntegreerd worden. Dat gaat niet alleen over gedrag, maar ook over overtuigingen en denkprocessen. Hoe zijn die gevestigd? Hoe kun je daar sturing aan geven? Als je iemand hebt kunnen helpen te doorzien waar hij vandaan komt, en het eigenaarschap en de regie op zijn eigen ontwikkeling te pakken, kun je naar mijn mening spreken van resultaat. Als coach leer je je cliënten vanuit een metaperspectief te kijken naar hun eigen handelingswijze en die te onderzoeken op oorsprong en functie, om vervolgens zelf richting te bepalen.
Zelf ben ik inmiddels ruim vijftien jaar actief als coach, teamcoach en changemanager in het bedrijfsleven en train ik met mijn cursussen tactisch en strategisch management in de vraag hoe je veranderingen - individueel, in een team of afdeling en organisatiebreed - tot resultaat brengt en borgt. In het bedrijfsleven wordt coaching niet altijd even serieus genomen. ‘Tja, er is al eens een coach op gezet’, zeggen ze dan, ‘maar ja, daar heb ik nooit meer iets van gehoord.’ Los van de vraag of die benadering wel zo productief is, laat het zien dat men in het bedrijfsleven return on investment verlangt. Dat kun je natuurlijk niet garanderen, je weet nooit zeker of iemand in beweging komt op de interventies die jij doet. Maar ik vind wel dat de coach een verantwoordelijkheid heeft. Je kunt in je coachtraject veel doen om resultaat te boeken, op denkniveau, op emotioneel niveau en op gedragsniveau.
We streven naar innerlijke vrijheid, schrijft u. Ook wel: het bereiken van je volledige potentieel. Waar ligt de grens tussen werk en privé?
In coachtrajecten kom ik altijd de biografische context tegen waarin mensen zijn opgegroeid. Mensen hebben zich vaak in een mal moeten persen. Een voorbeeld: ik krijg iemand van 45 jaar bij me, die is vastgelopen en zich wil heroriënteren. Dan kom je automatisch uit bij de vraag hoe die persoon zichzelf ziet en wat diegene wil. Die vragen zijn het begin van de zoektocht naar innerlijke vrijheid. Als de kritische innerlijke stem te veel belemmeringen opwerpt, zodat diegene bepaalde stappen niet durft te zetten en geen voortgang kan boeken, kan hij het eigen potentieel nooit volledig benutten. In dat geval ontbreekt het diegene aan de vrijheid en de ruimte om zich te laten zien. Dat is ook lange tijd the story of my life geweest. Coaching kan daarin een ongelooflijk belangrijke rol spelen en een transformatieproces op gang brengen. Dat vind ik een van de mooiste dingen van dit vak, mensen te helpen bij het herkennen van patronen en het ontwikkelen van hun aan talenten. Daar komen werk en persoonlijk leven altijd bij elkaar.
Dat raakt aan therapie. Waar ligt de grens?
Coaching is primair gericht op de werkcontext en dan ben je bezig met gedragsmatige functionaliteit en competentieontwikkeling in relatie tot die context, niet met het hele psychologische speelveld. Maar het resoneert wel mee. Je moet als coach wel kennis hebben van menselijke emoties, gedachten en denkschema's. Kijk, er bestaan in coachingsland natuurlijk verschillende opvattingen over wat coachen is. Sommige mensen zeggen dat coaching niet per definitie probleemgericht is. Maar als je kijkt naar bepaalde gedrags- en denkpatronen, is dat dan probleemgericht? Je zult die aspecten toch moeten onderzoeken. Dus er is wel enige overlap. Ik verwijs ook niet snel door naar een psycholoog, tenzij ik merk dat er bijvoorbeeld sprake is van bepaalde problemen waardoor mensen niet alleen in de werkcontext vastlopen, maar in alle contexten.
Waarin onderscheidt dit boek zich van andere boeken die de basistheorie behandelen?
In het algemeen vind ik dat men te veel de gebaande paden bewandelt. Weer iemand die teruggrijpt op het ijsbergmodel, denk ik dan. Weer iemand die vindt dat een coachtraject geen veiligheid als basis moet hebben. Terwijl veiligheid een van de leerbevorderlijke basisvoorwaarden is; niet te verwarren met het verlaten van de comfortzone. Ik denk dat veel coaches een diepere verkenning op een aantal essentiële thema’s kunnen gebruiken, die in de bestaande literatuur ontbreekt. Ook heb ik nadrukkelijk gekozen voor de praktische toepasbaarheid. Ik denk wel eens: ja, het ijsbergmodel is een succesfactor. Maar dan? Hoe gebruik je het? Waar komen je de persoonlijkheid en de overtuiging vandaan en hoe wordt iemand zich dit bewust?
Ik denk dat dit boek in vergelijking met andere boeken wel meer nadruk legt op transformatieve coaching. Het gaat echt over de vraag hoe je van binnenuit, duurzaam kunt veranderen. Dat is een element dat tot nu toe onvoldoende belicht is, naar mijn smaak.
Zowel in het voorwoord als in het nawoord refereert u aan uw eigen transformatie. Zou het kunnen zijn dat de transformatie die u heeft doorgemaakt u bij uitstek geschikt maakt om anderen daarbij te helpen?
Absoluut. Vroeger dacht ik niet heel positief over mezelf en over mijn functioneren, maar dat is veranderd. Ik sta nu evenwichtig en positief in het leven, ik ben van mezelf gaan houden. De effecten van mijn eigen biografie zijn enorm, ook met betrekking tot de periode nadat ik me had losgemaakt van mijn biografie. Ik heb een tijd gehad dat ik bepaalde gelukstrategieën heb gehanteerd als een vorm van afleiding. Ik had het goed voor elkaar, dacht ik. Maar zeven jaar geleden ben ik opnieuw begonnen en heb ik een volledige transformatie doorgemaakt. Het gaat misschien wat ver om dat hier in detail uit de doeken te doen, maar ik heb er nooit problemen mee om persoonlijk te worden. Ik gebruik die ervaringen bijvoorbeeld ook in de inspiratiesessies die ik geef. Daar maak je echt iets mee los. Ik maak regelmatig mee dat directeuren die ik coach met tranen in hun ogen bij me komen, omdat ze het zo bevrijdend vinden dat ze persoonlijk mogen zijn. Dus ja, je kunt wel zeggen dat ik uit ervaring spreek. Alles wat in het boek staat heb ik zelf doorleefd en geïntegreerd.
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
