Onmacht - 'Een rijk en erudiet boek dat bovendien bijzonder toegankelijk is'

Leike van Oss & Jaap van 't Hek hadden geen beter moment kunnen kiezen met hun publicatie van Onmacht. Iedereen ervaart onmacht tijdens de coronacrisis. Een goed moment dus om dit verschijnsel verder te onderzoeken.

Onmacht is het onvermogen van de mens om grip te krijgen op zijn onvermogen. Het is niet productief en soms zelfs destructief. Het is diezelfde mens die onmacht veroorzaakt door zijn manier van organiseren, veranderen, samenwerken, denken en doen. Oude zekerheden verdwijnen en nieuwe ontwikkelingen bieden nog geen houvast. Dat maakt het heel moeilijk om het gevoel van onmacht dat in veel organisaties heerst, op te lossen. De auteurs focussen op veranderingen die voortkomen uit het verlangen of de noodzaak om organisaties fundamenteel anders te organiseren dan we gewend zijn.

Ze onderscheiden drie soorten onmacht. Als individu kunnen we gefrustreerd raken als we geen vat op de situatie kunnen krijgen. We zijn dan niet in staat om het eigen onvermogen te keren en dat gaat gepaard met emoties. Daarom voelt dit aan als individuele onmacht. Het individu ervaart dit persoonlijk, maar kan het lang niet altijd zelf oplossen. Dan is er onmacht die we voelen in relatie tot anderen. Deze relationele onmacht ontstaat als we met elkaar vastzitten in een terugkerend patroon dat zichzelf versterkt, waarin het gedrag van de een tegengedrag van de ander oproept en omgekeerd. Ten slotte kan onmacht liggen in de context of het systeem waarmee we te maken hebben. Die ontstaat als we de complexiteit niet overzien, niet kunnen beïnvloeden binnen onze eigen mogelijkheden, als we de effecten van ons handelen niet kunnen overzien en niet weten welke oorzaken welke gevolgen hebben.

In het eerste deel belichten de auteurs hoe onmacht zich vertoont in de samenleving en in organisaties en dat zij voortkomt uit de heersende stromingen van neoliberalisme en postmodernisme. Ze proberen alternatieven te vinden voor die paradigma's. Deel twee gaat in op onmacht binnen organisaties, als spiegel van de samenleving. Onmacht is een gelaagd fenomeen dat altijd individueel wordt gevoeld. Van Oss en Van 't Hek maken duidelijk dat daar vaak een relationeel of een systemisch patroon aan ten grondslag ligt. In deel drie, de kern van het boek, richten ze zich op het systemische niveau van organisaties. In de complexiteit van die systemen kunnen we gemakkelijk vastlopen of verward raken. Iedere organisatie is zowel een adaptief, levend systeem als een ontworpen systeem. Beide hebben een andere interne structuur en een andere functie en ze veranderen op verschillende manieren.

Leike van Oss en Jaap van 't Hek zijn er opnieuw in geslaagd ons een aantal nieuwe diepgaande inzichten in het functioneren en veranderen van organisaties te presenteren. Onmacht is een rijk en erudiet boek dat bovendien bijzonder toegankelijk is geschreven. Met een diepe buiging naar beide auteurs.