De verfrissende smaak van zure appels - 'Organisatiepijn ondertiteld'

Samen met angst is pijn volgens mij een van de grote taboes in menige organisatie. Pijn is onmiskenbaar aanwezig bij menig leidinggevende en medewerker, door allerlei oorzaken. Denk aan sociale of zelfs fysieke onveiligheid in organisaties, aan botheid door incompetenties of angst, aan reorganisaties en ontslagrondes. Pijn zorgt voor emoties en stuurt ons gedrag, vaak onbewust. En toch blijkt een onderwerp als pijn nog altijd lastig bespreekbaar te maken. Het is de overbekende roze olifant ik de kamer.  

Wellicht is dit de reden van het felroze omslag van De verfrissende smaak van zure appels. Overigens zonder olifant, wel met een schil van een felgroene, waarschijnlijk zure appel op de voorkant. De inhoud van het boek heeft een appeltje te schillen met het fenomeen pijn. Met een aantrekkelijke belofte, want pijnmanagement is onmisbaar voor succesvol leiderschap, aldus de ondertitel. De auteur is ervaringsdeskundige Mathilde Maas Kuper. Zij is een organisatieadviseur die al vijftien jaar teams en organisaties helpt met succesvol veranderen, door ‘de vinger op de zere plek te leggen'.

Wat is pijn eigenlijk? ‘Pijn is au', zo luidt de eenvoudigste definitie. Meer wetenschappelijk bezien is pijn een ‘onplezierige, sensorische en emotionele gewaarwording'. De auteur heeft hieruit een eenvoudige pijnformule voor managers afgeleid: pijn = pijnprikkel (de oorzaak) + emoties en gedrag (het gevolg). In de praktijk van organisaties wordt bij het ervaren van pijn nogal eens gestuurd op de emoties en het gedrag, zonder de oorzaak bloot te leggen en aan te pakken. Symptoombestrijding dus, organisatorische paracetamol. Hierdoor blijft de pijn maar doorzeuren.

Het krachtige van dit boek is dat het fenomeen pijn niet alleen wordt gefileerd. Er wordt ook een handelingsperspectief geboden hoe die pijn constructief te benutten. Zo wordt in het zogenoemde ‘pijnkwadrant' onderscheid gemaakt tussen echte en ingebeelde pijn, en tussen pijn vanwege verlies (een mogelijk naderend ontslag) of onvervuld verlangen (een promotie die aan je neus voorbijgaat).

Verder worden drie pijnprincipes gepresenteerd, zoals het van nature liever geen pijn hebben. Herkenbaar. Desondanks geeft pijn waardevolle informatie, zowel aan degene die pijn ervaart als aan zijn of haar leidinggevende. Pijn is immers een signaal dat aan iets belangrijks niet wordt voldaan. Het handelingsperspectief voor omgaan met organisatiepijn bestaat uit vijf stappen, waarin de pijn wordt herkend en erkend, geanalyseerd en aangegaan, om die vervolgens hanteerbaar te maken. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld hardnekkige blokkades uit het verleden worden opgeruimd, waardoor ruimte ontstaat voor vernieuwing en ontwikkeling in de organisatie.

Iets minder krachtig aan het boek vind ik de wat overdadige tegeltjeswijsheden, de zachte heelmeester, de boer met kiespijn en de keizer in z'n blootje. Afgekloven klokhuizen, die dit o zo relevante onderwerp helemaal niet nodig heeft. Verder gaat het tweede deel met de concrete invulling van de vijf stappen voor effectief pijnmanagement vrij ver. Ik zou het omgaan met organisatiepijn proberen te integreren in bijvoorbeeld een ontwikkeling- of verandertraject, en niet zozeer als een op zichzelf staand onderwerp behandelen.  Aan de andere kant, je kan na lezing van dit tweede deel niet meer met droge ogen zeggen dat je niet weet hoe organisatiepijn constructief aan te pakken. De vele korte en concrete voorbeelden helpen hierbij.   

Samenvattend, Mathilde Maas Kuper heeft een pijnlijk en uiterst relevant onderwerp op een heldere manier beschreven en hanteerbaar gemaakt: hoe als organisatie om te gaan met de onvermijdelijke pijn van medewerkers en managers. Volgens schrijver Tommy Wieringa is het vervelende van pijn dat je die niet goed aan een ander kunt meedelen. Managementauteur Mathilde Maas Kuper is hier toch een heel eind mee gekomen. Ze heeft organisatiepijn in De verfrissende smaak van zure appels als het ware ondertiteld, in een taal voor managers. Het is nu aan diezelfde managers om de onvermijdelijke organisatiepijn niet meer te negeren, te bagatelliseren of met de botte bijl te lijf te gaan. Er is nu een alternatieve aanpak: pijnmanagement. Een onmisbaar ingrediënt voor effectief leiderschap in dynamische en onzekere tijden.