Onlangs verscheen het boek; Het rechtvaardigheidsgevoel: waarom wij niet allemaal hetzelfde denken over politiek en moraal geschreven door de sociaal psycholoog Jonathan Haidt. Zou hier het antwoord in staan op deze vraag? Antwoord: Ja, maar....
Het boek Het rechtvaardigheidsgevoel: waarom wij niet allemaal hetzelfde denken over politiek en moraal dateert alweer uit 2012, maar is nu pas in Nederlandse vertaling verschenen. De auteur, sociaal psycholoog Jonathan Haidt, is ondermeer hoogleraar Ethisch Leiderschap aan de Universiteit van New York en deed met de verschijning van dit boek indertijd in de Verenigde Staten flink wat stof opwaaien. En in deze tijd van toenemende politieke fragmentarisering en polarisatie is het onderwerp van dit boek nog steeds actueel. Wat heb ik allemaal uit dit boek gehaald?
Laat ik beginnen te vermelden dat ik geen psycholoog ben en ook geen ethicus of moraalfilosoof. Ik ben weliswaar wetenschappelijk geschoold, maar heb dit boek puur uit interesse in politiek, ethiek en moraal gelezen.
Haidt geeft een verrassende en, voor zover ik kan beoordelen, overtuigende verklaring voor de verschillen tussen de politieke en normatieve opvattingen van mensen van verschillende politieke kleur. Vooral deel 1 vond ik wat dat betreft sterk. In dit deel beschrijft Haidt de uitkomsten van zijn eigen onderzoeken naar moraal. De voorbeelden van de testvragen uit zijn onderzoeken zijn vaak verhelderend en nodigden mij uit tot nadenken over mijn eigen opvattingen. Ik ga hier niet de inhoud van zijn boek samenvatten, maar dit deel 1 en het volgende deel 2 bieden heldere inzichten die, voor zover ik dat kan beoordelen, goed zijn onderbouwd door onderzoek van Haidt en van collega psychologen.
Bij het lezen van deze eerste twee delen was mijn gebrek aan psychologische achtergrond af en toe wel een handicap. Ik ben niet thuis in de verschillen tussen de vele specialisaties en stromingen binnen de psychologie die aan bod komen zoals cognitieve psychologie, morele psychologie, empirische psychologie, sociale psychologie, evolutionaire psychologie en zo nog een paar.
Hoewel het boek goed leesbaar is, is Haidt duidelijk geen wetenschapsjournalist. Sommige hoofdstukken lezen als gepopulariseerde collegedictaten. Dat leidt soms tot herhalingen in de verschillende hoofdstukken.
Deel 3, waar ik dan de conclusies had verwacht, viel me echter tegen. Hier wordt Haidt mij te speculatief. Het klinkt wel aannemelijk allemaal, maar niemand weet echt hoe de morele opvattingen van onze voorouders er 70.000 jaar geleden uit hebben gezien. Ook zijn evolutionaire verklaringen waarom we als mens wel of niet groepsgericht zijn of waarom er religies bestaan, blijven m.i. te veel steken in aannames.
Ik had hier juist meer aandacht verwacht voor de vraag hoe we de toenemende kloof tussen progressieven en conservatieven zouden kunnen overbruggen. Misschien wreekt zich hier ook het feit dat dit boek oorspronkelijk alweer uit 2012 dateert. Ook meer aandacht voor de recente ontwikkelingen rond algoritmes en sociale media zouden het boek nog relevanter hebben gemaakt.
Al met al heeft Haidt een aantal zeer behartenswaardige zaken te melden waar iedereen zijn of haar voordeel mee kan doen. Privé in gesprekken over politiek, ethiek of geloof en dan niet om zijn of haar gelijk te halen, maar ook om nader tot elkaar te komen. Zakelijk in de professionele omgang met andersdenkenden, binnen de eigen cultuur, maar ook uit andere (niet-westerse) culturen. En tot slot iedereen die bijvoorbeeld als politicus, ethicus of religieus voorganger te dealen heeft met verschillen in morele opvattingen.
Over Peter van der Wel
Peter van der Wel houdt zich al ruim 30 jaar professioneel met de toekomst bezig. Hij is auteur van verschillende boeken op het gebied van futurologie en toekomstverkennen en mede-oprichter en voormalig vice-president van de Dutch Future Society.
