Soms hebben Patronen letterlijk een naam, maar vaak zijn ze symbolisch en zien we ze terug in rituele handelingen. Patronen zijn schetsmatige ordeningen van de complexe realiteit. Het is belangrijk om ze te leren herkennen. We zijn namelijk gewend geraakt om ieder vraagstuk apart te bekijken en zo snel mogelijk op te lossen. Op die manier zijn we vaak bezig met symptoombestrijding die niets oplost. Dan moeten we leren net een niveau dieper te kijken om het onderliggende patroon te zien en juist de oorzaak aan te kunnen pakken.
Systeemdenkers gaan ervan uit dat niets betekenis heeft van zichzelf en dat we dus alles in de eigen context moeten bestuderen. Alles en iedereen is met elkaar verbonden door acties, interacties en reacties. We kunnen alleen maar iets zeggen over de elementen door ze in hun geheel te beschouwen. Ze willen een organisatie die uit balans is, altijd herstellen, ofwel terugbrengen naar de ideaalsituatie.
Antropologen als Danielle Braun stellen dat elke groep mensen en elke cultuur een eigen ‘ideaal’ construeert en er dus meerdere opties zijn. Ze beginnen bij de situatie die ze aantreffen en gaan daarmee aan de slag. Reparatie van het systeem is niet hun doel en ze zijn zelfs allergisch voor een ideale ordening van systemen. Of we nu geloven in een ideaal of in meerdere mogelijkheden, patronen gaan altijd over samenhang, afhankelijkheden, context en ordening.
Na een grondige uitleg van wat patronen zijn presenteert de auteur vanuit haar antropologische achtergrond hoe we naar patronen kunnen kijken. Als we met een hypothese, een set dimensies of met typologieën werken, ordenen we vooraf en nemen we dus bepaalde informatie niet op in onze waarneming. Een betere methode is daarom de grounded theory. Een kwalitatieve onderzoeksmethode waarbij men zo open mogelijk het onderzoeksveld ingaat, en pas ná waarneming ordening aanbrengt. Het voordeel van grounded theory is dat je zo veel mogelijk variëteit en informatie toelaat.
Antropologen werken vanuit wat er is. Ze werken met herkenning en houden de leden van een onderzochte groep of organisatie een spiegel voor. Ze vangen het patroonmatige gedrag van de omgangsvormen, problemen en de kracht van een groep, en proberen dat te duiden zonder invloed van hun eigen perspectief terug te geven. Patrooninterventies beginnen altijd vanuit wat er ís en minder vanuit waar we heen willen. Bij het duiden en vastleggen van patronen kan het perspectief emic of etic zijn. Bij emic is het perspectief van binnenuit; de onderzoeker participeert. Bij etic observeert de onderzoeker en is zijn perspectief van buitenaf. Voor onderzoek naar patronen is een weloverwogen continue afwisseling van emic en etic nodig.
Verder behandelt Braun hoe we patronen mondeling en schriftelijk kunnen communiceren. Hoe we patronen kunnen veranderen, vooraf gepland, via experimenten en opschalen, of viraal. En op welke manier we nieuwe patronen kunnen bestendigen. Tot slot komen enkele veelvoorkomende patronen in organisaties aan bod.
Patronen is een prachtig boek voor wie op een kwalitatieve manier oplossingen wil zoeken naar de onderliggende oorzaken van problemen in zijn organisatie. Het antropologische gedachtegoed wordt helder een aansprekend gepresenteerd en het boek is opnieuw prachtig vormgegeven. Een rijk bezit.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
