Risico (gebonden editie)

De drie redacteuren van 'Risico – Risico en risicomanagement in Nederland', de hoogleraren Ben Ale, Erwin Muller en Arjen Ronner, geven in de inleiding al een belangrijk signaal af. Het is namelijk ondenkbaar dat er geen risico's zijn. De wijze waarop burgers en organisaties met risico's omgaan is dan ook het beoogde onderwerp. Daartoe is de bundel in drie delen ingedeeld.

Het eerste deel gaat over het 'concept risico'. Vervolgens worden verschillende risico typen en sectoren behandeld. Deel drie richt zich op risicomanagement binnen organisaties.

Samen vormt dit het eerste overzichtswerk in het Nederlands taalgebied, waarin alle relevante inzichten over risico en het managen ervan zijn samengebracht. Of toch niet? Een kenmerk van een overzichtswerk is een brede insteek. Dit is volop gelukt. Een ander kenmerk is compleetheid. Dit is een heikel punt voor het vakgebied risicomanagement, dat volop in ontwikkeling is.

Wat opvalt is dat de traditionele risicosectoren, zoals criminaliteit, financiële instellingen, industrie en overstromingen goed zijn vertegenwoordigd. Ook transportveiligheid en risico's in gemeenten en het onderwijs hebben elk een hoofdstuk. Echter, hoe kan het dat de risicogebieden ICT, (sociale) media, nieuwe technologie zoals gentechnologie en vooral ook de zorg elk geen eigen hoofdstuk hebben?

Oke, dan zou de bundel niet alleen nog wat dikker worden, maar ook een aantal zeer actuele risicogebieden insluiten. Opvallend is dat deze ontbrekende risicogebieden wel in het afsluitende hoofdstuk worden genoemd, dat risico en risicomanagement in een hedendaags 'bestuurskundig-juridisch perspectief' zet.

Een ander actueel onderwerp betreft de organisatorische aspecten van risicomanagement. Hoe maak je organisaties risicosensitief, zonder verstrikt te raken in eindeloze protocollen en verstikkende regelgeving? Hoe blijf je als organisatie uit de psychologische intention – behaviour trap? Ofwel, medewerkers die wel zeggen dat ze een risico in het vizier hebben, dat ook nog vastleggen in een risicodossier, maar de benodigde acties voor de beheersing uiteindelijk toch door hun vingers laten glippen.

Met dergelijke vragen klop ik aan bij het derde deel van de bundel. Het klinkt wellicht wat vreemd, maar dit derde deel is met name interessant om wat er niet of heel beperkt in staat. Dit betreft vooral de zogenaamde softere en minder grijpbare aspecten van mens en organisatie. Zoals het creëren van een verantwoorde veiligheidscultuur, of de rol van psychologische aspecten van individuen en teams bij het omgaan met risico's. Dergelijke onderwerpen worden her en der lichtjes aangestipt, in teksten van circa een halve pagina.

Andere onderdelen, zoals de implementatie van risicomanagement in organisaties, het bespreekbaar maken van fouten om te leren van risicomanagement en het inrichten van organisaties om escalatie van missers in de kiem te smoren, komen in het geheel niet aan bod. Evenals één van de bakens in het hedendaagse risicomanagement, de ISO-31000 richtlijn met doelgericht risicomanagement op basis van een elftal principes.

Dit alles leidt tot de conclusie dat het Nederlandse risicomanagement landschap er nog vrij traditioneel, instrumenteel, en daarmee vlak uitziet. Andere dimensies, zoals de structuur en cultuur van organisaties en de motivatie en competenties van individuen, ontkiemen lokaal wel, maar zijn nog onvoldoende volgroeid tot separate hoofdstukken. Ik ben het dan ook niet eens met het statement in het laatste hoofdstuk, dat in de bundel alle relevante aspecten aan de orde zijn gekomen, voor zover dat al mogelijk is.

Samen met de zeer toegankelijke en waardevolle literatuurlijst is het laatste hoofdstuk echter wel degelijk hoopgevend voor de Nederlandse ontwikkelingen op het gebied van risicomanagement. Zo roept het op tot meer integrale risicoanalyses in organisaties en meer openbaar en publiek debat over risicogrenzen en risicoacceptatie. Dit lijkt me uitermate zinvol in een zoekende samenleving, vol risico's in tijden van forse bezuinigingen.

Afsluitend, ondanks wat kritische reflecties is mijn antwoord op de vraag uit de inleiding van deze recensie dan ook volmondig Ja. We hebben wel degelijk wat aan deze samengebalde brok kennis en ervaring op het gebied van Nederlands risicomanagement. Om wat er in deze bundel staat, en ook om wat nog niet in deze eerste druk staat. Het is immers, net als voor het effectief omgaan met risico's, van belang om te weten wat je weet en wat je nog niet weet.

Kortom, voor onderwijs, wetenschap en praktijk biedt 'Risico' een waardevol naslagwerk over de Nederlandse stand van zaken van risicomanagement, anno 2012.