Eenentwintig jaar na het verschijnen van Bezieling en kwaliteit in organisaties treft hij vooral Machteloosheid & Achteloosheid in Inrichtingen aan. Daarom houdt hij nu een pleidooi voor een integrale aanpak die onderscheid maakt tussen wat maakbaar is en wat niet, wat je kunt creëren en wat zich beter laat ontwikkelen, wat doelen kunnen zijn en wat alleen een gevolg.
Weg van de illusie van almachtig zijn en over naar het leren faciliteren van ontwikkelingsprocessen. Er zijn namelijk grenzen aan de maakbaarheid van organisaties. Inspiratie ligt vlakbij bezieling en is niet maakbaar, kun je niet plannen, laat zich niet beheersen en kan daarom geen doel zijn.
Inspiratie ontstaat door de juiste voorwaarden te scheppen, zodat zij zich kan manifesteren. Hetzelfde geldt voor inzet. Ofman heeft de afgelopen periode vooral inzicht gekregen in wat wel en niet maakbaar is en het is hem duidelijk geworden hoe om te gaan met de niet-maakbare wereld. De noodzaak om te investeren in bewustwording is groter geworden. De toenemende complexiteit vraagt om eenvoud en niet om simplisme, om reflectie en niet om navelstaren, om integratie en niet om afsplitsing of reductionisme. Er is een integrale visie nodig op werken, leven, leidinggeven en organiseren.
Ofman beschrijft drie verschillende werelden om uit te leggen waarom die integrale visie nodig is. Zo is er de Het-wereld van systemen en technieken, van de inhoud. De maakbare wereld met eindeloze mogelijkheden voor de mens. Deze wereld is digitaal, iets is waar of niet, nul of een.
De Wij-wereld van de verhoudingen, die gaat over hoe men met elkaar omgaat, wat er tussen mensen gebeurt, de menselijke interactie, het samenwerkingsklimaat, de cultuur en de sfeer.
En dan is er de Ik-wereld waarin men zich bewust is van de eigen binnenwereld, hoe iets voelt, of iets mensen raakt en het wat met hen doet. Het is de wereld van de indrukken en de intuïtie, van de houding.
De drie werelden hebben ieder een eigen benadering nodig, maar tegelijkertijd spelen zij allemaal in vrijwel alle situaties een rol. Vandaar de noodzaak voor een integrale benadering. Inspiratie en inzet ontstaan pas als men integraal leert waarnemen en handelen. Ofwel het individu moet zich bewust zijn van wat er in hem gebeurt, wat er tussen hem en anderen gebeurt en waar we inhoudelijk mee bezig zijn.
Enkelvoudig kijken, denken en handelen leidt in de Het-wereld tot extreme controlemechanismen, in de Ik-wereld tot egocentrisme en in de Wij-wereld tot fundamentalisme en oorlog. Herkenbaar? Ieder journaal zit er vol mee.
Ofman heeft opnieuw een belangwekkend boek geschreven. In klare taal en een rustige stijl brengt hij inzichten naar voren die breed verspreid moeten worden, willen we in staat zijn de zo noodzakelijke paradigmawisseling te maken.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
