Ruimte maken voor onderzoekende professionaliteit

‘Ruimte maken voor onderzoekende professionaliteit’ is de vrucht van het werk van velen: docenten, zelfstandig adviseurs, adviseurs die verbonden zijn aan een organisatieadviesbureau, innovatieprofessionals, universitair (hoofd)docenten, hoogleraren, lectoren. Allen participeren in het Sioo-netwerk. Gerhard Smid en Etienne Rouwette en verzorden de redactie. Het heeft vier delen, die starten met een introductie, gevolgd door een serie bijdragen van professionals. Het eerste deel gaat over de onderzoeksruimte en onderzoekende professionaliteit. Het tweede deel gaat over onderzoekende professionaliteit, ruimte maken in klantorganisaties. Deel drie gaat over onderzoekende professionaliteit, professionaliseren of ruimte maken bij jezelf. En deel vier gaat over het innoveren binnen onderzoekende professionaliteit. In deze recensie bespreek ik echter slechts twee hoofdstukken. De keuze is gebaseerd op mijn eigen voorkeur, als nu nog onderzoekende adviseur en weldra adviserende onderzoeker. Hoofdstuk 1.3, geschreven door Marianne Gravesteijn, Gerolf Pikker en Louis Lousberg heeft als titel ‘Eenvoudig de goede vragen stellen: de onderzoekende houding onderzocht.’ De auteurs beschrijven hoe een onderzoekende houding belangrijk kan zijn. Zij stellen vragen als: Wat zijn de kenmerken van een onderzoekende houding? Wat is daarvoor nodig? Waar komen onze vragen vandaan? De auteurs zijn hun onderzoek gestart door elkaar te vertellen wat hen boeit aan het doen van onderzoek. Ze hebben daar een gesprek over gevoerd, dat gesprek opgenomen, de opname uitgewerkt, daar weer een gesprek over gevoerd, dat ook weer opgenomen. En uiteindelijk heeft een ieder van hen een reflectie geschreven. Ook over die reflectie hebben zij weer een gesprek gevoerd dat is opgenomen. Vanuit dit proces is een focus gevonden en het artikel geschreven. (De werkwijze lijkt daarmee op een vorm van ‘cooperative inquiry’). Vragen die het proces daarna leiden zijn: ‘Wat kenmerkt een onderzoekende houding?’ ‘Wat is een goede vraag?’ en: ‘Wat geeft ons energie in het onderzoeken?’ Het stuk is een verhaal waarbij de onderzoekers zichzelf tot onderwerp van onderzoek maken. En het heeft hen inzicht gegeven in hun eigen drijfveren en nieuwe vragen opgeworpen. In hoofdstuk 2.4 beschrijft Sandra Kensen over de kracht van waarderend onderzoek. Zij beschrijft het pad van een wetenschapper die een verantwoordelijkheid heeft in het maken van de vertaalslag van wetenschappelijke inzichten, naar werkbare interventies. Het onderzoeken van die vertaalslag is ook weer interessant voor de wetenschap. Win-win dus. Zij vraagt zich af hoe dat werkt en wat er nodig is aan kennis, vaardigheden en manieren van kijken. Ze is gaan experimenteren, eerst onder de naam ‘interactie-onderzoek’ en later onder de naam ‘waarderend vernieuwen’. Tijdens het ontwikkelen van interactieonderzoek kwam ‘waarderend vernieuwen’ op hun pad. Waarderend vernieuwen is hun Nederlandse vertaling van ‘appreciative inquiry’. Waarderend vernieuwen betekent een verbeelding maken voor de toekomst vanuit datgene dat positief wordt gewaardeerd, en de vraag beantwoorden wat en wie nodig zijn voor het realiseren van dit beeld. Het vernieuwen zit in de acties en wat er op volgt. Bij appreciative inquiry gaat het erom de aanwezige kennis van deelnemers naar boven te halen, daarbij in het bijzonder te vragen naar de succesverhalen uit het verleden, om daarvan te leren voor de toekomst. Beide methoden, interactieonderzoek en appreciative inquiry hebben voor de auteur gemeen dat het klanten, klantorganisaties en de professionals die er werken helpt om ruimte voor verandering op te zoeken. In het hoofdstuk wordt de case besproken bij de gemeente Breda, waar men uiteindelijk een Academie voor Waarderend Vernieuwen heeft ontwikkeld. Het boek bevat een enorme hoeveelheid mogelijkheden, inspirerende en contrasterende voorbeelden, typische uitglijders, lastige dilemma’s en tips en hints. Met bewegingen op het grensvlak van kwalitatief onderzoek, procesadvisering, professionaliseren en innovatie van professionele dienstverlening vormt het een bron voor een breed publiek. Het boek is prettig leesbaar. Helder in verwoording en zeker niet een zwaar wetenschappelijke tekst. Hierdoor kan iedere professional er mee aan de slag.