De oorspronkelijke titel van ‘Deze beslissing verandert je leven’, met als ondertitel ‘De psychologie van het kiezen’, is ‘Eyes wide open’. Deze titel dekt de lading veel beter dan de nogal hoogdravende Nederlandse titel. De ogen openen is namelijk wat het boek onmiskenbaar doet. De kunst is om ze tijdens beslissingen open te houden, ondanks alle verleidingen, opgelegde angsten, vertekeningen en manipulaties die ons dagelijkse via de (sociale) media bereiken. Dit zijn de genoemde droomwerelden uit de film van Stanley Kubrick.
De missie van Noreena Hertz is om door die droomwerelden heen te kijken naar de realiteit, om op basis daarvan de juiste beslissingen te kunnen nemen. Dit brengt ons gelijk al op een filosofisch vraagstuk, waar het boek pas helemaal aan het eind enige aandacht aan besteed: wat is een juiste beslissing? Bij deze vraag moest ik denken aan een kort zen-verhaal, dat ik jaren geleden eens tegenkwam.
De zoon van een boer brak een been, zodat de boer het land alleen moest bewerken. ‘Wat een pech’, zeiden alle buren. Toen een paar weken later de koning alle jonge mannen opriep voor het leger, kon de zoon van de boer thuis blijven. ‘Wat een geluk’, zeiden nu alle buren. Kortom, wat is pech en wat is geluk, in de loop van de tijd? Terugkerend naar het boek, wat is een juiste beslissing en wat niet? Op de één na laatste pagina onthult Noreena Hertz iets van haar visie op de juistheid van beslissingen: we moeten de vele complexe en onzekere aspecten van deze tijd, in haar woorden de chaos om ons heen, leren accepteren. Dit betekent dat een ogenschijnlijk juist besluit van vandaag morgen al weer achterhaald kan zijn. Een reden om haar boek dan maar niet te lezen? Integendeel! In tien stappen, met veel wetenschappelijk onderbouwde voorbeelden en nog veel meer voetnoten, wordt onthuld hoe besluitvorming op het werk en privé vaak onbewust in nevelen is gehuld. Zo overzien we vaak maar een deel van de beschikbare informatie, laten we na om de betrouwbaarheid van de informatie kritisch te toetsen, hechten we (te) veel waarde aan de opinies van experts en zijn we niet goed in staat om informatie in cijfers en grafieken op waarde te schatten. Daarbij spelen onze emoties en fysieke gesteldheid van het moment, als irritatie en een lege maag, ook nog eens een (hoofd)rol in de vele besluiten die we dagelijks nemen. Hoewel de tien stappen naar het nemen van betere, in elk geval meer bewuste, beslissingen vloeiend in elkaar overlopen ontbreekt voor mij een stukje theoretische onderbouwing. In lijn met de kritische geest van Noreena Hertz, waarom heeft ze nu juist deze tien stappen gekozen? Waarom zijn de verschillende soorten onzekerheden van informatie bijvoorbeeld niet expliciet benoemd? Dit zou het boek meer structuur hebben gegeven, waarmee de informatie-overvloed aan feiten en vaak fascinerende wetenswaardigheden makkelijker zijn te plaatsen. Sterk is dat de hoofdpunten aan het eind van elk hoofdstuk steeds in twee pagina’s zijn samengevat, inclusief een aantal nuttige en praktische tips. Dit brengt me tegelijkertijd bij twee laatste kanttekeningen. Ten eerste is het boek wel erg serieus geschreven, ondanks een heldere en makkelijk leesbare vertaling. Relativering van het onderwerp ontbreekt en dit sluit aan op het tweede punt: het is een boek dat het hoofd boven het hart plaatst. Ratio voert de boventoon. Hoewel, aan het eind zijn twee hoofdstukken gewijd aan de rol van emoties en wederzijdse beïnvloeding, waarbij emoties natuurlijk ook een rol spelen. Een bij vele besluiten niet te verwaarlozen begrip als intuïtie blijft volledig onbenoemd. Dit terwijl bijvoorbeeld Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman in ‘Ons Feilbare Denken’ en managementauteur Malcolm Gladwell in ‘Intuitie’ laten zien dat intuïtieve besluitvorming wel degelijk waardevol kan zijn. Los van deze kanttekeningen is ‘Deze beslissing verandert je leven’ een bijzonder en waardevol boek. Het heeft het mijn ogen over besluitvorming en de onzekere rol van informatie daarbij verder geopend. De kunst is nu om ze open te houden. Of mijn leven er ook door verandert, en hoe? De tijd zal het leren.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
