Dans met kans

De auteurs van 'Dans met kans', Spyros Makridakis, Robin Hogarth en Anil Gaba, leggen die paradox uit aan de hand van een sprekend voorbeeld. Na de aanslagen van september 2001 kozen veel reizigers in de VS en elders in de wereld ervoor om in plaats van het vliegtuig de auto te nemen: ze hadden het gevoel achter het stuur van hun auto meer 'in control' te zijn dan opeengepakt in een vliegende tijdbom. Dat misplaatste gevoel van zekerheid leidde tot een explosieve stijging van het aantal verkeersongelukken, met naar schatting alleen al in de VS 5000 extra slachtoffers in een jaar tijd. In diezelfde periode viel er in de burgerluchtvaart niet één dodelijk slachtoffer te betreuren. Zo wordt wel heel aanschouwelijk wat de auteurs met de 'paradox van controle' bedoelen: het is beter, in dit voorbeeld, je lot in handen van een luchtvaartmaatschappij te leggen dan in je eigen auto de illusie van controle te koesteren. Die paradox van controle vormt een rode draad in het boek en de auteurs geven er meer aardige voorbeelden van, zoals in de hoofdstukken 2 en 3, die gewijd zijn aan de gezondheidszorg. In die hoofdstukken pleiten ze onder meer, tegen de intuïtie van veel mensen in, tegen het preventief laten testen van bevolkingsgroepen op allerlei kwalen en aandoeningen. Ze beroepen zich op grote hoeveelheden empirisch materiaal ter ondersteuning van hun oproep om, als je je gezond voelt en dat graag zo wilt houden, zo ver mogelijk uit de buurt van artsen te blijven. In de hoofdstukken die hier op volgen, gewijd aan beleggen en aan bedrijfsvoering, halen ze meer heilige huisjes omver: veel beleggingsstrategieën en managementtheorieën vallen al door de mand als je er de meest basale statistische of wetenschappelijke principes op los laat. Deze inzichten zijn, hoewel nog steeds verfrissend en soms ook vermakelijk verwoord, in de meeste gevallen niet nieuw; de auteurs putten hier dan ook voornamelijk uit bestaand onderzoek. Ze leveren ook geen wereldschokkende adviezen op. De tips voor beleggers op pp. 105 en 106 kunnen nauwelijks verrassend zijn voor wie zich wel eens in deze materie heeft verdiept. En over de managementrichtlijnen die aan het eind van hoofdstuk 8 worden gepresenteerd, zal ook niemand de wenkbrauwen fronsen. In het tweede deel van het boek duiken de auteurs wat meer de diepte in. In dit deel besteden ze aandacht aan de statistische achtergronden en implicaties van de opvattingen en verschijnselen die ze in de hoofdstukken 1-8 bespraken. Zo gaan ze in op de verhouding tussen toeval en eigen handelen, op die tussen voorspellen en extrapoleren uit het verleden, op het bestaan van verschillende soorten onzekerheid en op de rol van psychologische en emotionele aspecten bij het nemen van beslissingen. Dat doen Makridakis c.s. op een overtuigende en aansprekende manier; de voorbeelden die ze geven en de invalshoek die ze kiezen, zorgen ervoor dat de soms weerbarstige materie toch goed verteerbaar blijft. Ze verliezen bovendien de praktijk niet uit het oog; de aanwijzingen die ze vanaf p. 222 geven ('Omgaan met onzekerheid in drie stappen') zijn nuttig en kunnen helpen bij het ontwikkelen van een 'routine' die, zoals de achterflap van het boek belooft, een succesvol leven dichterbij kan brengen. Toch moet ik bekennen dat het boek me uiteindelijk een beetje tegenviel. Het drijft overduidelijk mee op de stroom van recente, succesvolle titels waarin op het (zaken)leven toegepaste wetenschappelijke inzichten centraal staan: denk aan bestellers als Freakonomics, Blink, 'The Wisdom of Crowds' en – vooral – het werk van Nicholas Taleb (schrijver van o.a. De zwarte zwaan), aan wie de auteurs van 'Dans met kans' ook ruiterlijk toegeven schatplichtig te zijn. Ondanks een aantal leuke voorbeelden en helder verwoorde eye-openers voegt het boek net niet voldoende toe aan het bestaande aanbod om onmisbaar genoemd te kunnen worden. Dat neemt niet weg dat het prettig wegleest en je nog eens met de neus op een aantal feiten drukt waar je, privé en zakelijk, niet genoeg rekening mee kunt houden.