Dans met kans

Het boek Dans met Kans van het INSEAD-trio Spyros Makridakis, Robin Hogarth en Anil Gaba gaat over onzekerheid. De ondertitel vat het boek in één zin samen: meer zekerheid door minder controle. Dit wordt aan het begin van het boek gelijk met een krachtig voorbeeld geïllustreerd. In de 12 maanden na 11 september 2001 ruilden reizigers in de VS het vliegtuig massaal in voor de auto. Dit zorgde voor een explosieve stijging van het aantal verkeersongevallen, met 5000 extra slachtoffers. Terwijl in diezelfde periode geen enkel dodelijk vliegtuigongeval plaatsvond. Met andere woorden, men dacht méér controle te krijgen, door voor de auto te kiezen. De statistieken wijzen het tegendeel uit. Hoe wordt die fascinerende ondertitel van het boek uitgewerkt? Door uitvoerig drie onderwerpen te behandelen, waarbij schijnzekerheid vaak onbewust regeert. Eerst wordt de gezondheidszorg bekritiseerd, waarbij bijvoorbeeld wordt aangetoond dat preventief kankeronderzoek zinloos is. Vervolgens komt de effectenbeurs aan bod, die op korte en middellange termijn onvoorspelbaar blijkt te zijn. Jammer voor al die adviseurs. Ten slotte wordt managementland onder de loep genomen. Daar regeren immers de goeroes, die er telkens weer in slagen om de ene managementtrend af te wisselen door de andere. Zonder dat aantoonbaar is wat concepten als business process reengineering en total quality management daadwerkelijk opleveren. Dit alles is onderbouwd met indrukwekkend veel cijfermateriaal en aansprekende voorbeelden. Het tweede deel van het boek ambieert advies te geven over omgaan met onzekerheid. Dit zou het dansen met kansen moeten zijn, maar we blijven hier toch wat aan de kant staan. Twee soorten onzekerheden worden gepresenteerd, waarvan het inderdaad nuttig is om ze te onderscheiden. Metro-onzekerheid is het type onzekerheid dat met beschikbare informatie statistisch is te berekenen. Dit in tegenstelling tot kokosnoot-onzekerheid, een totaal onverwachte gebeurtenis met verstrekkende gevolgen. Ofwel, 'De zwarte zwaan', volgens het drie jaar geleden verschenen gelijknamige boek van Nassim Nicholas Taleb. Kokosnoot-onzekerheid wordt uitgelegd via een zeer punctuele en risicomijdende Zwitserse toerist. Deze komt tijdens zijn vakantie tragisch om het leven, door een vallende kokosnoot uit een palmboom waaronder hij schaduw zocht. Waarom ging die man niet gewoon onder een parasol liggen? Deze vraag geeft aan dat het tweede deel van het boek iets minder gedegen in elkaar steekt. Hier ontbreken de in het eerste deel zo veelvuldig aangehaalde cijfers en cases. Wel worden er veel praktische tips gegeven, zoals een routine voor het omgaan met onzekerheid. Dit zijn de drie stappen van acceptatie, inschatting en vergroting van die inschatting van onzekerheid. Echter, hier is wel een kans blijven liggen. Het zou nuttig zijn als verder was uitgewerkt, wat je nu wel of juist niet kunt doen met die expliciet gemaakte en uitvergrootte onzekerheid. Hoe vertel je bijvoorbeeld je chef of opdrachtgever dat haar veelbelovende project één brok onzekerheid is? Of op organisatieniveau, welke organisatiestructuur en -cultuur zijn nodig om die expliciete onzekerheid effectief te kunnen hanteren? Zonder dat iedereen alleen maar halflege glazen ziet? Dit zijn de vragen waar het om draait, zoals ik bijna dagelijks als adviseur ervaar. Ten slotte, meer zekerheid door omgaan met onzekerheid? Zou natuurlijk mooi zijn. Dit boek maakt in elk geval duidelijk dat we ons veelal in schijnzekerheden wentelen, en daarmee onszelf en anderen voor de gek houden. Alleen al daarom is dit een boek om te lezen en te bewaren.