Gezag van Mark van Vugt en Max Wildschut gaat uit van de principes Ken je uitdaging, Vind je niche, Leef je in, Dien de groep, Ken je moment, Gedraag je en Ontwikkel je. Het zijn ook de hoofdstuktitels in hun boek. Deze hoofdstukken worden voorafgegaan door een hoofdstuk met de intrigerende titel De ontspoorde aap. Het boek sluit af met acht richtlijnen (die gebaseerd zijn op de evolutionaire leiderschapstheorie) voor de leider die zijn organisatie zelf kan vormgeven of veranderen. Dat zijn richtlijnen zoals Maak leiderschap flexibel, Maak leiderschap democratisch en Gooi schoften eruit.
Evolutionaire psychologie
Volgens Van Vugt & Wildschut kunnen we eindeloos veel feitjes verzamelen over leiders, maar zolang we niet weten hoe gezag feitelijk werkt in het brein van de leider en de volger, kun je niet effectief actie ondernemen om het te ontwikkelen. Gezag definiëren ze als het vrijwillig volgen van iemand op basis van zijn of haar verdiensten. De sleutel tot dieper begrip van leiderschap ligt volgens hen in de evolutionaire psychologie. Die gaat ervanuit dat ons denken, voelen en doen het product zijn van aangeboren psychologische mechanismen. Deze mechanismen bepalen, automatische en onbewust, bijvoorbeeld welk eten we lekker vinden maar ook welke leider we willen volgen. 'Evolutie gaat niet over het individu, maar over genen.'
Erfelijkheid en DNA
Van Vugt & Wildschut zeggen dat er nu drie zaken 'onomstotelijk vast staan': Alle gedrag is ten eerste het product van het brein.Ten tweede is het brein het product van biologische evolutie door middel van natuurlijke selectie. Kennis van de Evolutie geeft tot slot inzicht in ons gedrag. Erfelijkheid en DNA spelen dan ook een centrale rol in de ontwikkeling en het functioneren van ons brein.
Instincten
De auteurs gaan uit van de stelling dat onze hersenen niet zijn geëvolueerd voor de realiteit van moderne organisaties. Hierdoor raakt volgens hen ons instinct van slag. Ze beloven de lezer dat in hun boek wordt uitgelegd hoe onze aangeboren instincten werken, waardoor het van slag raakt en hoe hier beter op in te spelen. Ze behandelen deze onderwerpen vanuit een specifieke theorie: de evolutionaire leiderschapstheorie (ELT).
Oersituaties
Van Vugt & Wildschut roepen op mensen die leiding willen geven, om hun 'niche' te vinden, waarbij ze niche omschrijven als de optimale combinatie tussen persoon en omgeving. In de evolutionaire leiderschapstheorie kijk je op twee niveaus naar niches: Heb je voldoende expertise om een leidende rol op je te nemen en ten tweede, ben je het type persoon dat in deze situatie geloofwaardig is als leider. In het boek gaan ze alleen verder in op de tweede vraag.
Van Vugt & Wildschut beschrijven zes 'oersituaties' en bij elke situatie staat het type persoon dat hier volgens hen als leider bij past. De auteurs stellen dat mensen vrij spontaan en automatisch een afweging maken welke leider ze in welke situatie willen volgen, zo volgen ze bijvoorbeeld bij crises bijna automatische een masculien uitziend persoon en bij stabiliteit een ouder uitziend persoon. Daarnaast, zo laat onderzoek volgens Van Vugt & Wildschut, zien dat er een aantal persoonskenmerken zijn die duiden op leiderschap, zoals intelligentie, ambitie, extraversie en integriteit.
Zes oerleiders
Van Vugt & Wildschut stellen dat de evolutie ons brein heeft uitgerust met zes prototype oerleiders die in verschillende situaties geactiveerd worden. In het wetenschappelijke jargon aangeduid als 'cognitieve voorouderlijke leiderschapsprototypen'. Ze onderkennen ook zes typen oersituaties waarbij de oerleider alleen in een specifieke oersituatie een toegevoegde waarde en gezag heeft. Zo is bijvoorbeeld de Krijger als leider effectief bij crises en strijd, de Manager is als leider effectief bij complexiteit, de Scout is de passende leider bij verandering en de Leraar bij situaties waar ontwikkeling van medewerkers belangrijk is.
Herziene editie
Met heel kleine letters staat op de kaft van het boek dat het een herziene editie betreft, met nieuwe voorbeelden en de laatste wetenschappelijke inzichten. De auteurs besteden niet één zin aan wat er is veranderd sinds de vorige uitgave. Als ik kijk naar de (uitgebreide) literatuurlijst die achter in het boek staat, krijg ik de indruk dat er sinds 2013 niet zo veel nieuwe wetenschappelijke inzichten zijn ontstaan. En of er veel nieuwe voorbeelden in het boek staan, is maar de vraag. Op het omslag staat dat je in het boek 'de laatste wetenschappelijke inzichten' te lezen krijgt. Maar wat niet op de kaft staat, is dat ze zich beperken tot wetenschappelijke inzichten afkomstig uit de evolutionaire leiderschapstheorie.
Context
Van Vugt & Wildschut onderkennen de grote invloed van de situatie waarin iemand zich bevindt als (toekomstig)leidinggevende. Deze invalshoek zie je ook terug bij veel andere auteurs, die zich niet baseren op de evolutionaire leiderschapstheorie. De wetenschappelijke basis van evolutionaire leiderschapstheorie is niet geheel onomstreden. Want is het wel mogelijk om onze gedragingen en de structuur van onze geest te verklaren op grond van de kennis van het leven van onze voorouders? De voorbeelden die Van Vugt & Wildschut gebruiken om de theorie te illustreren,hielpen mij niet. Voorbeelden zoals Bokito (de gorilla die in 2007 een vrouw aanviel), het leven op de Savannah en dat van de jager-verzamelaar.
Handreikingen
Van Vugt & Wildschut geven de lezer veel praktische handreikingen om situatiegericht leiderschap te ontwikkelen. Ze zetten de lezer ook aan het denken door de grote vele vragenlijsten/reflecties over onderwerpen als de behoefte aan macht, situaties waarin je je comfortabel voelt, je gezondheid, je integriteit, je behoefte aan dominantie, e.d.
Of je waarde hecht aan de evolutionaire leiderschapstheorie of niet, er blijven voor mensen die geïnteresseerd zijn in opvattingen over leiderschap voldoende inzichten over die het boek de moeite waard maken. Van Vugt & Wildschut maken duidelijk hoe je, gebaseerd op evolutionaire leiderschapstheorie, een (natuurlijke…) leider wordt en gezag krijgt.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
