The Myth of Normal - ‘Had van mij een stuk beknopter gemogen’

De allesomvattendheid is wat mij betreft eerder de zwakte dan de kracht van The Myth of Normal. Dat laat onverlet, dat dit boek zeker ook delen bevat die goed geschreven zijn en aanzetten tot reflectie. Voor de mensen die liever in het Nederlands lezen verschijnt begin december de Nederlandse vertaling verschijnt onder de titel De mythe van normaal, over trauma, ziekte en heling in een toxische maatschappij.

Gabor Maté is bekend geworden als deskundige op het gebied van trauma en verslaving en schreef meerdere boeken over dit onderwerp. Voor mij was The Myth of Normal het eerste boek dat ik van zijn hand las. Ik kan dus niet vergelijken of het beter of slechter is dan zijn andere boeken, of dat hij in dit boek in herhaling valt ten opzichte van zijn eerdere titels.

Best veel

The Myth of Normal is onderverdeeld in 5 delen, die samen in totaal 33 hoofdstukken beslaan. Dat klinkt als best veel en dat is het ook. In het eerste deel legt Maté de verbanden tussen onze emotionele staat van zijn en ons lichaam. We zijn in het Westen gewend om onderscheid tussen lichaam en geest, maar Maté laat zien dat dit onterecht is. Trauma en langdurige stress hebben onherroepelijk hun weerslag op ons lichaam.

Trauma en stress hebben niet alleen gevolgen op het moment zelf, maar soms nog decennia nadat ons als kind iets overkomen is. Deel 2 gaat daarover. Trauma kan bestaan uit Trauma met een grote T zoals Maté het noemt en trauma met een kleine t. Grote T Trauma is trauma ontstaat door bijvoorbeeld seksueel misbruik of fysieke mishandeling en kleine t trauma gaat vooral over het ontbreken van zaken, zoals hechting en veiligheid. Dit laatste heeft uiteindelijk ook grote gevolgen, ook omdat mensen zelf niet altijd beseffen wat ze hebben gemist en hoe dat doorwerkt in hun lichaam, hun leven en hun relaties (ook) als volwassene.

Normaliteit

Het derde deel stelt de vraag wat normaliteit nou helemaal betekent. Wanneer de gevolgen van trauma worden gezien als een aanpassing om te overleven en verslaving een manier om dat trauma al dan niet tijdelijk te ontvluchten, zou je dit kunnen zien als een normale reactie op een - understatement - onprettige situatie of gebeurtenis. Mentale verwonding zou je zo bezien niet als pathologie of ziekte moeten benaderen, maar als een reactie op iets wat je is overkomen.

Toxische cultuur

Het vierde deel gaat over ‘toxische cultuur’ zoals het in de Nederlandse titel van hetzelfde boek vertaald is. In zeker zin komen we hier op een herhaling van zetten. Maté legt nog maar eens uit dat ook uitsluiting in de samenleving op basis van ras, sociaal-economische klasse (armoede) en geslacht en binnen de politiek ook kunnen leiden tot stress, trauma en de gevolgen die dat kan hebben tot op celniveau. Dit had hij in de eerdere hoofdstukken al uitvoerig en goed gedocumenteerd uitgelegd en het voelt overbodig om dit voor elke afzonderlijke variant van stress en trauma nog eens van voren af aan te doen.

De herhaling is overigens niet het enige probleem dat me gaandeweg het boek begint te irriteren. Ook het doorlopend aanhalen van verhalen en anekdotes van beroemde en onbekende mensen, wordt na een tijdje wat veel van het goede. Bovendien lijken ook gaandeweg aangetoonde verbanden (correlatie) oorzaak en gevolg niet altijd goed ontward te worden, de richting van de causatie onvoldoende te worden onderzocht en onvoldoende geëxpliciteerd welke variabelen verder nog van belang kunnen zijn.

Heling

Deel 5 gaat over het helen van al die trauma en stress. Heling ziet Maté niet als volledig hersteld zijn, maar als een proces waarin mensen steeds meer lagen afpellen en steeds meer dichter bij het verloren of afgespleten zelf terugkomen. Ziekte of geestelijke problemen kunnen een katalysator zijn die mensen aanzetten tot diepgaand zelfonderzoek, wat zonder zulke tegenslag vaak achterwege zou blijven, maar mensen ook wel degelijk wat kan brengen, kan verrijken. In deel vijf wordt de lezer ook aan de hand genomen om te kijken op welke manier hij of zij kan beginnen met dat zelfonderzoek. Hier staan best goede vragen bij die mij persoonlijk tien of twintig jaar geleden goed hadden kunnen helpen, maar voor mij al oud nieuws waren. Dat betekent uiteraard niet dat ze niet voor heel veel mensen toch nuttig kunnen zijn.

Diagonaal

Zelf heb ik gaandeweg het boek steeds vaker dingen diagonaal gelezen of gewoon overgeslagen. Het boek begint heel goed en blijft dat tot en met deel 3, dat ongeveer halverwege het boek eindigt. De anekdotes en namen van al of niet bekende mensen begonnen mij ook in de eerste helft al tegen te staan. Dat geldt ook voor steeds weer benoemen dat trauma en stress hun sporen achterlaten op lichaam en geest. Eén keer uitleg en zo nodig een korte opfrisser is genoeg. En het onvoldoende ontrafelen en verhelderen van correlatie, causatie en andere variabelen maakte dat ik gaandeweg steeds meer afhaakte. 

Resumerend

Maté lijkt alle gedachten en aantekeningen die hij ooit had en maakte, in één enkel boek te willen bespreken. Dat doet hij wel min of meer met enige structuur, van individueel niveau naar de samenleving in brede zin. Maar Maté is toch duidelijk het best op zijn eigen deskundigheidsgebied, namelijk wat trauma en stress op individueel niveau betekenen. Al het andere dat hij er aan de haren bij trekt (en niet altijd even flamboyant), voelt als onnodige herhaling, te veel van het goede en dingen die andere auteurs al eerder en beter hebben beschreven.

Maté heeft duidelijk een boodschap en dat is dat trauma wijdverbreid is en de oorzaak is van heel veel ellende op individueel, relationeel en maatschappelijk niveau en dat we daar als mens, maar ook als beleidsmakers en de samenleving als geheel meer oog voor mogen hebben. Ik spreek hem niet tegen. Ik denk dat hij gelijk heeft. Maar wat mij betreft had hij dat betoog een stuk beknopter mogen houden, dat was de leesbaarheid en de kwaliteit van het boek als geheel ten goede gekomen.