De worsteling - Openhartig, kwetsbaar, bemoedigend

Bij het lezen van De worsteling maak je Swennens ontwikkeling mee van westers wetenschapper tegen wil en dank, naar op-weg-naar-verlicht mens. In het eerste deel van het boek maakt ze nog ruim gebruik van bronnen en noten, die de geloofwaardigheid en toegankelijkheid vergroten. Naarmate het verhaal verder gaat, wordt dat minder en komen we steeds meer terecht in een relaas van ervaringen en reflecties daarop. Het boek is in de ik-vorm en de tegenwoordige tijd geschreven. Daardoor leest het vlot is het geregeld zelfs spannend. Je maakt haar proces als het ware van nabij mee. Bemoedigend voor iedereen die zich halverwege afvraagt of hij/zij nog op de goede weg is.

Gouden kooi: gevangen in de ratrace

In het eerste deel geeft ze inzicht in hoe ze zich steeds meer gevangen voelde in het leven in de westerse samenleving: rationeel, gedreven door carrière en vooruitgaan, veel ego en uiterlijk vertoon. Vervolgens probeert ze ons deelgenoot te maken van een aantal mystieke ervaringen, door deze zo nauwkeurig mogelijk te beschrijven. Deze ervaringen luiden een periode in van ontdekken, ervaren, zoeken en vinden, die ze precies en openhartig deelt. Het is moedig om deze lijn van denken zo uiteen te zetten, ik vermoed dat ze het nodige aan vragende of wellicht zelfs afkeurende blikken en opgetrokken wenkbrauwen heeft getrotseerd, en dat nog steeds te doen heeft.

Hoe beschrijf je een mystieke ervaring?

In het tweede deel neemt Swennen de lezer mee in haar mystieke ervaringen. Daar blijkt weer dat het moeilijk is om ervaringen te delen; je moet ze ervaren. Door haar openheid loopt ze het risico van afscheiding, alleen komen te staan. Maar ze slaagt er hier goed in om ‘onder de mensen’ te blijven. Haar verhaal wordt niet normatief of neerbuigend. Je voelt je niet een eenvoudige sterveling voor wie dit een onhaalbaar niveau van verlichting is.

Dat effect versterkt ze door korte, droge toevoegingen zoals: ‘dit zijn helaas niet mijn sterkste punten’ en allerlei andere korte zinnen die ze tussen haakjes toevoegt aan haar beschrijvingen. Elders doet ze dit door één en dezelfde ervaring eerst te vangen in ‘ik voel kolkende lava in mijn hart’. Terwijl ik me nog afvraag hoe dat zou voelen vervolgt ze met: ‘eten en werken lukken voor geen meter’. Die stijlvormen helpen om contact met haar te houden in een uit de aard der zaak moeilijk grijpbaar verhaal. Dat ik ben opgeleid in systemisch werk en transactionele analyse helpt me bij het kunnen volgen van haar proces.

Aan het einde van dit deel ontmoet ze filosoof en parapsycholoog Hans Gerding. Die helpt haar met context en houvast in dit proces. Een belangrijke basis zit in Plato’s verhaal over de grot: degene die uit de grot is geweest en terugkomt met verhalen over een andere wereld, loopt risico’s als hij de binnenblijvers daarvan wil overtuigen. Ik snap die associatie wel, en de ook herkenning van de situatie.

Veranderen op alle fronten

In het derde deel neemt Swennen ons mee in de ingezette veranderingen in haar leven. Daarin deelt ze openhartig hoe ze haar baan kwijtraakte, hoe haar huwelijk uiteindelijk eindigde, hoe ze een nieuwe liefde en nieuw werk vond. Hier krijg ik het idee dat ik een dagboek lees, waarin ze alle gebeurtenissen van zich af schrijft. Waar ze er in het eerste deel nog heel goed in slaagde om zonder oordeel boven de situatie te hangen, lukt dat in dit deel wat minder. Er lijkt hier en daar wat oordeel in te sluipen. Dat maakt het verhaal menselijker, maar het lijkt er ook minder doorleefd door. Het lijkt haar ervaring tegenover die van haar ex-echtgenoot, die van haar opleidingsgroep, die van een MT, waardoor het wat dichotoom wordt. Een passage over een vrouw ‘die geen zelfreflectie heeft en alles op anderen projecteert’ komt oordelend over.

Een derde positie - naast ‘ik’ en ‘jij’ ook ‘onze relatie’- zou in dit deel van het boek passend zijn, en ook milder. Maar haar openhartigheid over haar zoektocht en haar belevenissen daarbij stemmen mild. Als je er nog middenin zit kun je er veel moeilijker zonder oordeel boven hangen. En dat is ook wat het boek juist lezenswaardig maakt, bemoedigend voor mensen die het gevoel hebben ergens een verkeerde afslag genomen te hebben en daar iets mee of aan willen doen.

Swennen sluit haar boek af met een kort hoofdstuk met een conceptuele reflectie op haar ontwikkeling. Ze gebruikt daarbij de ontwikkelingsfasen van Maslov en een concept met 7 bewustzijnsniveaus. Daar kijkt de wetenschapper van vroeger nog even om de hoek, lijkt het.

Alles bij elkaar is De worsteling een gemakkelijk leesbaar boek over een moeilijk thema. Het gebruik van de ik-vorm en de tegenwoordige tijd maken het vlot leesbaar en hier en daar zelfs spannend.