Jessica Nordell geeft in Het einde van vooroordelen duiding over welke processen rond vooroordelen en stereotypering spelen en laat zien waar de oplossingen liggen. Deze veranderingen van denkgewoontes zijn een langzaam proces, waar ze tijdens het schrijven van dit boek ook zelf doorheen is gegaan.
Stereotypering
Al vanaf de kleuterschool worden we aangesproken als ‘jongens en meisjes’. Alsof deze verschillen er enorm toe doen. Kinderen zijn hier gevoelig voor. Als een verschil wordt benadrukt dan zal het wel relevantie hebben. Experimenten met gele en blauwe t-shirts hebben dat laten zien. Beide groepen vonden zichzelf beter, slimmer en sterker. We zijn geneigd meisjes complimentjes te geven op hun mooie jurk en jongens als ze stoer en sterk zijn. Stereotypering brengt ordening en structuur aan in ons wereldbeeld. Het legitimeert de status quo. Maar dat is dus in veel gevallen niet nodig. ‘Beste reizigers’ werkt minstens zo goed als ‘beste dames en heren’. Mensen maken deel uit van groepen. Dat hoeven we niet te veronachtzamen. Maar vaak zijn onze overeenkomsten relevanter dan onze verschillen.
Kleurenblindheid
Veel witte mensen zeggen, ‘ik zie geen kleur’, waarmee ze willen aangeven dat ze op dezelfde manier omgaan met mensen van kleur als met witten. Hoe oprecht dit ook mag zijn, Nordell ziet het misgaan wanneer er voorbij wordt gegaan aan de identiteit van de ander. Mensen komen het meest tot hun recht als hun volledige identiteit gezien en gewaardeerd wordt. We lijken op elkaar en delen dezelfde behoeften. Tegelijkertijd vertonen we verschillen die voortkomen uit onze voorouders, lichamen en contexten. Beide zijn relevant in betekenisvolle relaties.
Micro-agressie
Nordell begon het schrijven van dit boek, waarvoor ze vijf jaar lang onderzoek heeft gedaan, met een wetenschappelijke benadering. Het werk van Patricia Devine, een van de eerste onderzoekers naar racisme en ongelijkheid staat centraal in de eerste hoofdstukken. Devine heeft aangetoond dat mensen vanuit onbewuste patronen vooroordelen koesteren. Nordell doet zelf ook een wetenschappelijk experiment met een computersimulatie. Samen met een datawetenschapper en modelbouwer heeft ze een virtuele organisatie ontworpen waarin slechts drie procent van de verschillen tussen de promoties van mannen en vrouwen door vooroordelen wordt bepaald. Na het model twintig promotierondes te hebben gedraaid, bestaat 82 procent van de toplaag in het bedrijf uit mannen. Alle kleine beetjes vooroordelen leiden tot een volstrekt ongelijke uitkomst. De impact van micro-agressie tegen vrouwen en minderheden wordt in de echte wereld niet erkend. Dat blijkt uit rechtszaken, zoals die van Ellen Pao tegen het techbedrijf dat ze beschuldigde van genderdiscriminatie waardoor ze geen promotie kon maken. En het blijkt uit de reacties van veel organisaties die zeggen dat ze geen vrouwelijk talent kunnen vinden voor hun topmanagement.
Amerikaanse politie
Ongelijke behandeling van de zwarte bevolking zit diepgeworteld in de Amerikaanse politie. Deze organisatie is voortgekomen uit de milities die weggelopen slaven moeten terughalen. Nordell beschrijft de tragische dood van een docent met dreads, wiens auto was staande gehouden omdat hij zou lijken op een moordverdachte. De agent stond stijf van de angst, en schoot zodra de man met dreads zijn rijbewijs uit zijn zak haalde. Nordell loopt mee met politiedistricten die met mindfulness werken en ziet hoe dit hen helpt om angst en spanning te herkennen en het los te laten. Sommige agenten schieten in de weerstand omdat dit hun identiteit onderuit zou halen. Maar ze ziet ook hoe schadelijk die macho-identiteit is, waarbij er geen aandacht is voor gevoelens. Nordell beschrijft een experiment in de gettowijk Watts in Los Angeles, waar agenten samen met de buurt optrekken. Ze leren elkaar kennen en het vertrouwen groeit. Als een kind een speelgoedpistool trekt, dan weet de agent in kwestie dat dit kind nooit een echt pistool zou dragen, en reageert hij zoals hij op een kind zou moeten reageren. Nordell ziet de positieve impact van dit project, maar prijst het niet de hemel in. Niet alles is perfect gegaan, en niet iedereen is overtuigd.
Veranderen van processen
Het boek besteedt veel aandacht aan het overkomen van vooroordelen. In alle voorbeelden die ze noemt gaat het niet om het veranderen van personen maar om processen. Het helpt niet om vrouwen weerbaarder te maken, als de omgeving ze nog steeds vanuit een stereotype benadert. Het helpt wel om objectieve checklists in te stellen, bijvoorbeeld in ziekenhuizen waar vrouwen en mensen van kleur vaak minder serieus worden genomen. Sollicitaties zonder naam en audities achter een gordijn zijn eveneens succesvol gebleken. Maar het helpt onvoldoende als de organisatie vervolgens vrouwen en mensen van kleur niet serieus neemt. Als ze bijvoorbeeld wel in een bepaalde rol mogen optreden, maar niet gewaardeerd worden in een machtspositie. Met een reeks van maatregelen gericht op kansengelijkheid en het bestraffen van seksistische en racistische uitlatingen kunnen organisaties dit veranderen. Daarbij is mentorschap van vrouwen en mensen van kleur belangrijk om talent het vertrouwen te geven dat ze die positie ook voor hun mogelijk is. Als organisaties een veilige omgeving zijn waarin mensen hun volledige identiteit kunnen meenemen, dan kunnen organisaties profiteren van deze diversiteit door elkaars inzet te waarderen en van elkaar te leren.
Maken en leren van fouten
Nordell is zelf ook door een proces heengegaan. Haar eigen onbewuste vooroordelen heeft ze tegen het licht gehouden. Zo had ze zichzelf altijd geprezen als een van de weinige vrouwen die natuurkunde heeft gestudeerd, tot ze zich realiseerde hoeveel vrouwen met dezelfde talenten zijn tegengewerkt. Een artikel van haar hand werd door collega’s als stereotyperend gezien. Ze wil hiermee aangeven dat verandering van denkgewoontes geen snel of eenvoudig proces is, zelfs niet voor de meest goedwillende personen. We hebben te maken met een erfenis van historische uitsluiting, ongelijke toegang, uitbuitend economisch beleid en andere nadelige structuren die op rotte fundamenten zijn gebouwd. Waar we doorheen gaan is een diepe, fundamentele en emotionele verandering.
Politieke belangen
Witten houden er niet van als wat we zeggen ter discussie wordt gesteld. We willen behulpzaam zijn en dingen rechtzetten. De reactie is vaak fel, en zou kunnen voortkomen uit een gevoel van schaamte. De processen die dan kunnen optreden vallen helaas buiten de reikwijdte van haar boek, maar zijn aan de orde van de dag. Dat onze leefwijze als racistisch, vrouwonvriendelijk en gender-stereotyperend betiteld zou kunnen worden, maakt mensen woest. Initiatieven zoals voorlezen in de bibliotheek door transseksuelen, een slavernijmonument en vele andere pogingen om gelijkheid en erkenning in de samenleving te bevorderen, worden het mikpunt van haat die is aangewakkerd vanuit politieke belangen. Het was interessant geweest als Nordell hier ook op was ingegaan.
Gedegen en persoonlijk
Er zijn veel boeken geschreven over diversiteit en inclusiviteit. Dit boek steekt erbovenuit vanwege de grondigheid van Nordells onderzoek en de tijd die ze heeft genomen om het onderwerp op zich te laten inwerken. De verhalen zijn boeiend en lezen heerlijk weg dankzij Nordells bekwaamheid als journalist en onderzoeker. De vertaling is duidelijk en soms origineel in taalgebruik, iets wat ChatGPT of een andere AI voorlopig nog niet zou kunnen. De omslag en de titel vond ik niet heel spannend ogen. Maar toen ik eenmaal in het boek begonnen was, zag ik al snel dat ik het mis had. Het einde van vooroordelen is absoluut het lezen waard.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
