Zo signaleert boosheid een misstand die moet worden rechtgezet. Angst wijst op gevaar en waarschuwt anderen in de omgeving. Verdriet is een roep om steun en troost. Blijdschap communiceert positieve intenties en nodigt uit tot vriendschap en samenwerking. Walging en minachting signaleren (morele) afkeur. Schuld is een bewijs van betrokkenheid en een belofte van beter gedrag in de toekomst. Hoop signaleert positieve verwachtingen.
De behoefte om uit andermans emoties informatie te krijgen, zit in mensen ingebakken. Emoties zijn zelfs een voorwaarde om te kunnen overleven, zo stelde Charles – ‘survival of the fittest’ - Darwin. Een wonderlijk experiment maakt deze stelling aannemelijk.
Onder een dikke glazen plaat staat gedeeltelijk een tafel. Op die tafel wordt een baby neergezet. Verder op de plaat ligt een leuk speeltje. De baby kruipt in de richting van het speeltje. Maar waar de tafel ophoudt, lijkt opeens een enorme afgrond te gapen. De baby aarzelt en twijfelt of het wel veilig is om door te kruipen. Wat de baby dan doet, hangt af van de gelaatsuitdrukking van zijn ouders. Als de ouders blij kijken, kruipen de meeste baby’s rustig verder. Kijken de ouders daarentegen angstig, dan stoppen de baby’s. Kennelijk leiden baby’s uit de emoties van de ouder af dat het veilig of onveilig is om door te kruipen.
Het woord ‘emotie’ is afgeleid van het Latijnse ‘emovere’, dat letterlijk ‘naar buiten bewegen’ betekent. Daarin schuilt volgens Van Kleef de essentie van emotie: ‘het naar buiten brengen en voor anderen zichtbaar maken van onze innerlijke gevoelens’. Hij maakt aannemelijk dat je tot op zekere hoogte met dat naar buiten brengen kunt ‘spelen’. Wanneer je bijvoorbeeld boosheid voelt opkomen, kun je uitbarsten in een scheldkanonnade. Maar je kunt ook niet, of uiterst beheerst uitdrukking geven aan je ongenoegen. Op voorhand is niet te zeggen welke van deze twee gedragingen het meest effectief is. Dat hangt onder meer af van wie je tegenover je hebt en wat de situatie is. Emotioneel intelligente mensen weten (of voelen aan) welk gedrag hen het beste helpt om anderen in de gewenste richting te krijgen.
Bovendien kan de wetenschap een handje helpen. Van Kleef en collega’s onderzochten het effect van een boze baas op de prestaties van het onder hem werkende team. Gaan medewerkers na een woede-uitbarsting van de baas over tegenvallende resultaten harder werken? Ja, is het antwoord. Tenminste, wanneer de medewerkers erg gemotiveerd zijn en bereid zijn om na te denken over de betekenis van de emoties van de leider. Dan namelijk is boosheid reden om er een schepje bovenop te doen. Nee, is het antwoord wanneer medewerkers van nature vriendelijk zijn of wanneer ze onder tijdsdruk staan. Dan ervaren ze boosheid als stress en gaan ze onderpresteren.
‘Op het gevoel’ is een rijk en gevarieerd boek. Het biedt niet alleen veel herkenning. Het geeft ook antwoord op vragen als: waarom is voetbaltrainer Guus Hiddink wereldwijd succesvol, terwijl zijn collega Louis van Gaal vooral succes heeft met jonge en meegaande spelers? Daarnaast bevat het interessante lessen voor wie zich bewust wil zijn van de manier waarop hij anderen met zijn emoties beïnvloedt en die wil leren die invloed bewuster aan te wenden.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
