Literatuur waarin dictaturen systematisch worden geanalyseerd is schaars. Het dictatorvirus beschrijft de ontwikkeling van tientallen historische en huidige regeringsleiders die vaak aan de macht zijn gekomen uit de behoefte aan een ‘sterke leider’. Een dictator is een heerser met totale macht over een land. Dictators zien zichzelf als sterke leiders – daadkrachtige, dominante leiders die het nemen van beslissingen in eigen hand houden. De term virus is bedoeld als metafoor. Schaper laat in zijn boek zien dat sterke leiders zich bovendien ontwikkelen tot dictator als ze daartoe de kans krijgen en zo lang mogelijk aan de macht willen blijven. Foute leiders worden niet geboren. De fuik die uiteindelijk tot megalomanie leidt, begint meestal met het krijgen van simpelweg zelfvertrouwen dat overgaat in hoogmoed, ontaardt in grootheidswaan en zelfs kan leiden tot grootheidswaanzin. Of anders gezegd een onschuldig dictatorvirus kan zich gaan muteren tot een kwaadaardig virus.
De auteur heeft tien universele kenmerken en vijftien veel voorkomende uitingsvormen geïdentificeerd. De tien logische kenmerken zijn: grootheidswaan, zelfverrijking, sektegedrag, staatsterreur, zelfrechtvaardiging, bedrog, propaganda, machtsbehoud, expansiedrift en geheimen. De vijftien uitingsvormen van een dictatorschap vloeien logisch voort uit eerdergenoemde kenmerken. Zo zijn monumenten en symbolen de meest zichtbare uitingsvormen van een dictatorschap en die zijn bij uitstek kopieerbaar. Andere uitingsvormen zijn: staatsgrepen, het creëren van een vijandbeeld, persoonscultus, wetsaanpassingen en schijnverkiezingen om hun machtspositie te beschermen of legitimiteit te verschaffen. Een dictator heeft fanatieke volgers en gebruikt hersenspoeling en censuur om het gewone volk te misleiden en past repressie toe om protesten te voorkomen of juist de kop in te drukken.
De rode draad van Het Dictatorvirus is dat elke dictator in de ontwikkeling van deze kernmerken en uitingsvormen gebruikmaakt van voorbeelden, rolmodellen.
Enkele bekende voorbeelden zijn: Vladimir Poetin, Robert Mugabe, Saddam Hoessein, Jozef Stalin, Adolf Hitler, Hosni Mubarak, Fidel Castro, Kim il-Sung, Muammar Gadaffi, Bashar al-Assad en Recep Tayip Erdoğan. De auteur beschrijft in detail hoe dictators elkaars leiderschap kopiëren en wie zij kiezen als hun inspirator of rolmodel. Wie een dictator wil begrijpen moet dus zijn rolmodellen ontdekken. In het boek is een overzichtelijke evolutiekaart opgenomen die in één oogopslag laat zien welke communistisch-linkse en fascistisch-rechtse dictators elkaar onderling hebben beïnvloed. Een dictator voedt zich door boeken over voorgangers te lezen, door theatervoorstellingen of films te bekijken of indien mogelijk door andere, nog levende collega’s op te zoeken. Kenmerken en uitingsvormen springen over van de ene dictator, die als rolmodel fungeert, naar de ander. Alle eerder beschreven kenmerken en uitingsvormen komen samen in het grotendeels geheime levensverhaal van de meest spraakmakende dictator van de 21e eeuw: Poetin, waar de auteur in zijn boek buitengewoon veel aandacht aan besteedt.
De essentie van Het dictatorvirus ligt in de overdraagbaarheid van leiderschapsstijlen. Het is een boeiend boek met vele wetenswaardigheden en anekdotes waarin Frank Schaper zijn gedachtegoed beschrijft aan welke karakteristieken je een dictator kunt herkennen. Een autoritaire dictator met narcistische trekken lijkt een product van een dwaze wetenschapper, een cocktail van bestaande persoonsgebonden ingrediënten, kwalijke leiderschapsingrediënten, immorele ingrediënten en negatieve omgevingsfactoren. Kortom, een fantastisch boek!
Louis Thörig is verbonden als thesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam en als docent Corporate Communicatie aan de Hogeschool InHolland.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
