Lean is een oorspronkelijk Japanse benadering voor werken zonder verspilling. Sinds alweer een fors een aantal jaar is het onderwerp hot. En dat is niet verrassend, als je de volgende resultaten ervan krijgt voorgeschoteld: gemiddeld 40% kostenreductie, 57% productiviteitsverbetering en 70% doorlooptijdverkorting. Zo start hoofdstuk 1 in het boek Lean leiderschap: Leidinggeven aan continu verbeteren. Jammer, dat bij deze fascinerende cijfers nou net geen bronvermelding staat.
De auteur, Marcel van Assen, is adviseur, trainer en hoogleraar Operational Excellence aan TIAS Business School. Uit het voorwoord volgt al dat genoemde fraaie cijfers in de praktijk lang niet voor elke organisatie zijn weggelegd. Er wordt namelijk nogal wat geworsteld met lean, en dat heeft waarschijnlijk één hoofdoorzaak: gebrek aan lean leiderschap. Vandaar dit boek.
Hoewel het niet is bedoeld als een 'how-to-do' praktijkboek, heeft het wel degelijk een praktische inslag. Casussen en tientallen kaders geven aan dat deze professor regelmatig in de weerbarstige praktijk verblijft. Waarschijnlijk een extra reden voor hem om lean eens goed in perspectief te plaatsen. Er zijn namelijk nogal wat misverstanden over, denk aan lean als verhulde bezuinigingsoperatie. Iets waar medewerkers overigens snel doorheen zullen prikken. Mislukking is dan gegarandeerd.
Na de ins en outs van lean volgen 8 principes van lean leiderschap, zoals paradoxaal management, positieve verwondering en volhardendheid. Opvallend is dat deze principes waarschijnlijk ook heel goed passen bij kwaliteitsmanagement, veiligheidsmanagement en risicomanagement. De leiderschapsprincipes zijn vervolgens vertaald in twaalf concrete gedragingen en activiteiten voor lean leiders. Deze neigen wat mij betreft behoorlijk naar gewoon goed leiderschap, zoals een gedeelde visie creëren – vanuit de inmiddels onvermijdelijke waarom-vraag van Simon Sinek - en klantgerichtheid ontwikkelen.
Vervolgens wordt lean leiderschap vergeleken met vijf leiderschapsstijlen, die inmiddels alweer decennia meegaan. Denk aan transformationeel leiderschap van Burns (1978) en situationeel leiderschap van Hersey & Blanchard (1977). De overeenkomsten en verschillen met lean leiderschap worden kort genoemd, om aan te geven dat ze elkaar niet al te veel in de weg zitten. Voor mij ontbreken meer recent ontwikkelde leiderschapsstijlen, die aansluiten op de huidige dynamiek van de VUCA-wereld. Ofwel, de organisatiecontext met volop volatiliteit, uncertainty of onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit. Lean is ontstaan in de ooit stabiele productieomgeving van Toyota, wellicht is dat een verklaring voor de wat old-school leiderschapsmodellen.
Het verklaart wellicht ook de indeling van lean leiderschap in vier hiërarchische niveaus in het laatste hoofdstuk: hoger management, middenmanagement, teamleiders en lean coaches. De laatste groep is vergelijkbaar met de Black-Belts binnen Six Sigma. Het zijn allemaal formele leiderschapsrollen en voor elk van die rollen worden grote aantallen taken, activiteiten en Do’s gegeven. Waarmee te beginnen? Dat zou zomaar een vraag kunnen zijn.
Samenvattend, Lean leiderschap geeft helder de essenties van lean weer. Ook ontmaskert het een aantal hardnekkige mythes. Lean met succes invoeren in een organisatie, dat is gewoon keihard werken, vaak samengaand met forse investeringen. Alleen dan komen, zij het op termijn, de eerder genoemde geweldige resultaten binnen handbereik. Veel aspecten van lean leiderschap lijken gelukkig ook goed toepasbaar voor het (effectiever) omgaan met kwaliteit, veiligheid en risico. Een groot aantal kenmerken classificeert, los van lean, gewoon goed leiderschap. Om daar vanuit een lean perspectief nog eens kritisch naar te kijken, dat zou ik gewoon doen!
Dr. Martin van Staveren adviseert organisaties over anders omgaan met risico’s. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn te vergroten, binnen én buiten organisaties. Martin is ook kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
