In een zeer knap geschreven boek wordt de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs beschreven. Al het beleid van de overheid om het onderwijs richting te geven, heeft gefaald. Toch blijkt het Nederlandse onderwijs het internationaal goed te doen, hoewel er altijd ontevredenheid blijft. De Rooy legt uit hoe dat zit.
De Rooy geeft aan dat rond het jaar 1300 elke stad zijn eigen school kende. Deze zogenaamde stadsscholen hadden toen al te maken met de rol van de godsdienst -de verzuiling- die tot de dag van vandaag van invloed is in het Nederlandse onderwijs. Wie zo dit boek leest ziet dat de vraagstukken waar men vroeger mee worstelde bepaald niet zijn verdwenen in het heden. Zo kunnen we constateren dat In 1582 het woord ‘curriculum’ voor het eerst valt. En dat de Latijnse school het leerstof-jaarklasse-systeem invoert en dat er vanaf dat moment verschijnselen zich voordoen als: huiswerk, zittenblijven en voortijdig schoolverlaten. Hoe actueel! We lezen over de tweedeling in het onderwijs met aan de ene kant de Latijnse school, de voorloper van het gymnasium, die vooral bedoeld was voor de hoger opgeleiden en aan de andere kant de Franse school, bedoeld voor het gewone volk. Daarmee zien we de thema’s ‘gelijkheid versus ongelijkheid’ opdoemen, thema’s die door het gehele boek een rode draad vormen. Andere thema’s die voor een tweedeling zorgen: nuttig versus status. Waar de Franse scholen vooral nuttig waren, zo boden de Latijnse scholen vooral status. Tevens bracht deze tweedeling een andere thematiek naar voren: onderwijs versus opvoeden. Die thematiek refereert aan de vraag: Waar staat de school eigenlijk voor? Op deze simpele vraag komen veel antwoorden in de vorm van inzichten en concepten. Ze overspoelen het onderwijs als het ware. Grote namen als Gunning, Bavinck, Groen van Prinsterer, Kohnstamm en Langeveld hebben getracht hun visie daarover voor het onderwijs te concretiseren. Toch zou blijken dat deze inzichten niet één-op-één werden omarmd door het onderwijs. Dat kon ook niet omdat er steeds voor- en tegenstanders waren van een bepaald concept. De verzuiling speelde daar altijd een grote rol bij.
Een interessant vraagstuk dat De Rooy aan de orde stelt, is of er verband is tussen onderwijs en economie? Nee, zegt De Rooy. Die verbanden kunnen niet zomaar gelegd worden. Toch zou dit zogenaamde ‘rendementsdenken’ niet meer weg te denken zijn uit het onderwijs. In een fascinerend hoofdstuk ‘De becijferde school’ legt hij uit wat de school is overkomen. De school die eerst haar leerlingen becijferde werd vervolgens zelf becijferd. De lezer krijgt tussen neus en lippen door te lezen dat het werk van John Hattie naar de prullenbak kan. De Rooy: ‘De geschiedenis had al vaker laten zien dat veelbelovende onderzoeksresultaten bij nader inzien niet klopten.’
Het aangename van dit boek vind ik dat de auteur ook zijn eigen mening geeft. Zo zet hij vraagtekens bij de populariteit van Rousseau, typeert hij Gunning als een van de meest ongeduldige mensen en vindt hij dat de rol van de bijbel in scholen soms overdreven groot was, krijgt A.D. de Groot een tik op zijn vingers, wordt de rol van de politici en de overheid gekapitteld. Hij schrijft: ‘Wat we zien is dat politici zich steeds gedetailleerder met het onderwijs gingen bemoeien. In de Tweede Kamer is er in 1929 nog gestemd over de vraag of een vijf bij het eindexamen hbs ‘even voldoende’ of ‘bijna voldoende’ was. Menig kamerlid waande zich een deskundige , al was het maar omdat hij zelf op school had gezeten of weleens een stukje in de courant had gelezen’. Maar dat is niet de enige kritiek op de overheid. De commissie Dijsselbloem werd destijds samengesteld om de kwaliteit te onderzoeken hoe onderwijsvernieuwingen waren doorgevoerd. De conclusie was dat de overheid zich voortaan moest beperken met ‘Wat’ leerlingen zouden leren en het ‘Hoe’ aan scholen moest overlaten. Maar we lezen ook dat rapporten opgesteld door commissies om de overheid te adviseren soms direct de prullenbak in gingen. Wat De Rooy typeert als een ‘genante ervaring’. Waarom? Hij was een van die commissieleden.
We geven veel geld uit aan het onderwijs maar we zijn niet tevreden. Die ontevredenheid heeft te maken, zo legt De Rooy uit met ‘een stapeling van verwachtingen’. Achter deze wensen gaan verschillende concepties van het onderwijs schuil. Wanneer je het boek uit hebt, vraag je je als lezer af hoe het Nederlandse onderwijs zo succesvol kan zijn ondanks de verzuiling; de matige rol van de overheid en de interne strijd in opvattingen tussen pedagogen en onderwijskundigen. Het antwoord is misschien omdat het onderwijs een flexibel instituut is dat zich continu weet aan te passen aan de gevraagde eisen. Of in woorden van Langeveld: ‘De school is een compromis, zij is als zodanig een oplossing voor verbetering vatbaar, maar zal steeds een compromis blijven’.
De auteur heeft monnikenwerk gedaan, detail beschrijving zonder de grote lijn te verliezen is zeer knap. Een fascinerend boek!
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boom schreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
