Ouders nemen daarom het heft in eigen hand en proberen via bijlessen ‘er alles uit te halen wat er in zit’. Daarmee doet het schaduwonderwijs zijn intrede, wordt de ongelijkheid tussen hoog en laag opgeleiden groter en de principes van de meritocratie uitgehold.
Gelijkheid van onderwijs is nog geen gelijkheid van levenskansen, is een bekend motto. Schoolongelijkheid is van alle tijden, maar dat wil niet zeggen dat er om die reden geen aandacht aan dit onderwerp geschonken dient te worden. Universitair docent Onderwijswetenschappen aan de UvA en lector Beroepsonderwijs aan de HvA Elffers heeft een uitstekend boek geschreven waarmee ze de noodklok luidt en politici en allerlei onderwijsdeskundigen oproept om goed te kijken naar de fundamenten waarop het Nederlandse onderwijs gebaseerd is.
Wat is het probleem? Het blijkt dat kinderen van laagopgeleide ouders, ook bij een gelijk prestatieniveau, een kleinere kans hebben om in het hoger onderwijs te komen dan van hoger opgeleide ouders. Dat druist in tegen het meritocratisch principe dat stelt dat verschillen in inkomen en maatschappelijke status, gelegitimeerd zijn zolang deze voortkomen uit verschillen in talent en inzet tussen individuen.
In Nederland gaan 50% van de basisschoolleerlingen naar het VMBO, maar Nederlandse ouders willen hun kind daar niet hebben. Ouders blijken vooral moeite te hebben met de leerling populatie van het VMBO. Met elkaar vinden we dat een goede loodgieter net zo belangrijks is als een arts, maar niet voor ons eigen kind. Daarmee heeft het VMBO een bijzonder onaantrekkelijke positie in het onderwijsstelsel toebedeeld gekregen, aldus Elffers. Er is sprake van een VMBO-vermijdingscircus. Ouders willen allemaal zo hoog mogelijk onderwijs voor hun kinderen en om de kansen te vergroten, bieden ze hun kroost allerlei vormen van huiswerkbegeleiding aan. Op zich niets mis mee zou je als naïeve buitenstaander denken, bijles en huiswerk cursussen zijn toch van alle tijden? Zeker, maar de vorm waarin dat nu gebeurt – worldwide - laat een verontrustende trend zien. In de afgelopen 20 jaar liepen de kosten voor gezinnen op van 26 naar 186 miljoen. En ik denk dat dat de bedragen nog veel hoger liggen omdat er hier ongetwijfeld sprake zal zijn van zwart geld. Deze opkomst van bijlessen en huiswerkbegeleiding wordt het schaduwonderwijs genoemd (betaald onderwijs in de privésector ter ondersteuning van het regulier onderwijs). Bijles werd zo het nieuwe wapen in de onderwijscompetitie. In landen zoals Singapore en China en Zuid-Korea zien we extreme vormen van schaduwonderwijs waarbij leerlingen zeer lange dagen maken.
Een van de onderliggende problemen is dat scholen tegengestelde belangen hebben aan die van ouders en hun kinderen. Ouders willen zo hoog mogelijk onderwijs maar bij falen kunnen scholen daar op afgerekend worden. Risico mijden speelt voor scholen dus een grote rol hetgeen spanning oplevert met ouders en hun kinderen.
Elffers stelt veel vragen zoals: Valt de school iets te verwijten? Hoe komt het dat scholen en leerlingen/ouders tegengestelde belangen hebben? Heeft het schaduwonderwijs effect? Op al die vragen geeft ze de lezer een gedegen antwoord.
Aan het eind van De bijlesgeneratie biedt Elffers de lezer een perspectief waar het naartoe zou kunnen - of moeten - met het Nederlandse onderwijs. Dat is allereerst gebaseerd op niet te vroeg selecteren maar rond het 15e jaar, zoals bijvoorbeeld in Canada het geval is. En het basisschooladvies moet een tussentijds advies zijn, niet bindend. Leerlingen moeten zowel praktijkgericht onderwijs als ook algemeen vormend onderwijs krijgen. Maar de belangrijkste aanbeveling m.i. is dat ze adviseert dat scholen niet relatief moeten beoordelen maar absoluut. Dat vereist een enorme paradigmawisseling in het onderwijs, niet gemakkelijk maar wel noodzakelijk.
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boom schreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
