Tijd voor de betekeniseconomie - 'De moeite waard'

Onze tijd is een verwarrende tijd. Na jaren van crisis komt er eindelijk meer ruimte voor groei, en tegelijkertijd worden we geconfronteerd met berichten over de negatieve impact van die groei.

Als je meer wilt begrijpen over de dynamiek in onze economie en hoe onze groei tegelijkertijd zo’n negatieve imprint achterlaat, lees dan Tijd voor de Betekeniseconomie van Kaj Morel. De subtitel klinkt een beetje activistisch, maar het boek zet op evenwichtige wijze onze economische hoofdprocessen uiteen. Gebaseerd op een rijkdom aan economische filosofie en geschiedenis zet Morel in zijn eerste hoofdstuk uiteen hoe economische modellen door hun scheppers werden gezien als onwaarschijnlijke versimpelingen. Deze modellen waren nodig om de economie op een echte wetenschap te laten lijken, zoals de natuurkunde, maar geloofwaardig vond men ze zelf niet. Door de tijd heen zijn wij mensen ons echter steeds meer gaan gedragen volgens deze modellen. De historische verbanden maken dit hoofdstuk echt de moeite van het lezen waard.

Het tweede hoofdstuk loopt langs een aantal van de belangrijkste modellen en laat zien hoe ze ons leven zijn gaan beheersen. Hoe kan het dat de slechterik uit elke actiefilm, de grote egoïst die ten koste van alles zijn eigen belang nastreeft, de held is van de economische wetenschap? Economen hebben formules gebouwd die hier logica aan geven. Morel bespreekt ‘de onzichtbare hand’ en ‘de vrije markt’. Hun waarheid is gebaseerd op het begrip ‘nutsmaximalisatie’. Al deze begrippen, die wij voor waar zijn gaan aannemen, worden in een ander perspectief geplaatst. Het knappe is dat je al lezend steeds meer dingen gaat zien zonder dat ze je worden opgedrongen.

In hoofdstuk 3 start Morel met een verhaal dat raakt. Ik ga het je niet verklappen, maar met de vergelijking in dit verhaal voel je meteen de grens aan de commercialisatie van onze samenleving. Dit hoofdstuk bespreekt de trend van de afgelopen twintig jaar waarin we steeds meer publieke functies zijn gaan vercommercialiseren. Waar geld ooit een middel was om ruil van goederen of diensten (met echte waarde) mogelijk te maken, is deze verhouding inmiddels omgekeerd. Waarden hebben als doel om via inkoop en verkoop geld te generen. Geld is het doel an sich geworden. De ontwikkeling van de financiële sector heeft dit nog verder versterkt. Geld dient om geld mee te verdienen, zonder dat daar nog waarden aan te pas komen. Morel laat in dit hoofdstuk zien wat hiervan de impact is op arbeid, organisaties en inkomensongelijkheid.

Maar er gloort licht aan de horizon. Steeds meer mensen zijn zich bewust van deze negatieve bijwerkingen van onze economie en zijn alternatieven gaan formuleren. Er zijn bedrijven die fundamenteel andere doelen nastreven en daarmee succesvol worden. Dat succes heeft echter een veel meer omvattende betekenis. Deze bedrijven, zoals bijvoorbeeld Greyston Bakery, streven niet hun eigen winstmaximalisatie na, maar een maatschappelijk nut en weten daarbij voldoende winst te maken om zichzelf te bedruipen.

Daarmee demonstreren ze, aldus Morel, de kern van de betekeniseconomie. Betekenisvolle ondernemers beginnen niet met een business-idee, maar met een maatschappelijke uitdaging. Deze definitie is wezenlijk anders dan die van Maatschapplijk Verantwoord Ondernemen (MVO), waar een deel van het geld wordt teruggegeven dat met traditioneel zakendoen, inclusief haar negatieve bijeffecten, wordt verdiend. Een betekenisvolle onderneming stelt zich als doel dat haar bedrijfsproces zelf juist positieve bijwerkingen heeft.

Daarmee heeft Morel ons naar de kern van Tijd voor de betekeniseconomie gebracht. Wat is nu precies deze betekeniseconomie en hoe kunnen we haar stimuleren? Morel geeft ons 10 kernpunten. Ook deze ga ik niet voor zijn voeten wegmaaien. Afsluitend laat hij zien hoe we samen deze richting op kunnen draaien. Dat is iets dat we vooral samen moeten doen, want het is ons gezamenlijk welzijn dat centraal staat in de betekeniseconomie.