In de zuidelijke staten van de VS was er zo’n 80 jaar geleden een duidelijk oorzakelijk verband tussen de grote hoeveelheid zwarten en het aantal moorden. Ook is er verband tussen het aantal geboorten en het aantal ooievaars in een gebied. Zeelieden die overboord slaan zonder zwemvest hebben een grotere kans om gered te worden.
Ik (en jij ook) frons bij deze stellingen, uit het boek Spookcijfers van Tom Nierop en Nart Wielaart. Dat kan niet kloppen, dat moeten wel spookcijfers zijn. Nou, het klopt wèl, èn het zijn spookcijfers, omdat de context ontbreekt. Die zwarten? Dat waren de slachtoffers van de grote hoeveelheid lynchpartijen in die tijd. Die babies? Het geboortecijfer in landelijk gebied is veel hoger dan in de stad, en het aantal ooievaars ook. Die zwemvesten? Zeelieden doen juist zwemvesten om als het heel slecht weer is, en dat slechte weer maakt het redden van de zeelieden heel moeilijk. Drie uitstekende voorbeelden om aan te geven dat je makkelijk op het verkeerde been wordt gezet zonder context. Misschien spring je zelfs wel zonder zwemvest overboord, omdat je denkt dat je kans om gered te worden dan groter is! Echter, het merendeel van dit grappige en tegelijk zorgwekkende boek, gaat over cijfers die niet kloppen.
Het boek geeft in zes hoofdstukken weer waar en hoe we gemanipuleerd worden door cijfers die de verkeerde indruk wekken, of nèt niet correct zijn, of zelfs totale onzin. Gelukkig wordt daarbij ook aangegeven wat we tegen die manipulatie kunnen doen. Niet alleen wij, de consument, maar ook de intermediairs, zoals de social media en journalisten, en de bronnen, zoals bedrijven, onderzoekers. Daar tussendoor geven de auteurs met een vette knipoog aan hoe Nederland maar liefst 80 miljard kan besparen of verdienen met schijnbaar slimme oplossingen, die ze natuurlijk scherp fileren.
Een interessant voorbeeld gaat over peilingen. De betrouwbaarheid van de resultaten is afhankelijk van de selectie van de ondervraagden, hoe de steekproef wordt bepaald, en hoe objectief de vraagstelling is. Waar het vaak fout gaat, is in de hoek van de non-respons. Stel dat je een enquête uitstuurt met de vraag: ‘houdt u van enquêtes invullen?’. De meerderheid zegt natuurlijk ‘ja’. De potentiële nee-stemmers geven namelijk geen antwoord. Zo zou ook de verrassing rond Trumps verkiezing te verklaren zijn: misschien waren de Trump-stemmers bij de peilingen niet bereid toe te geven dat ze Trump-stemmers waren. Zo kunnen peilingen een vreselijk vertekend beeld geven.
De auteurs lepelen het ene na het andere voorbeeld op, van krantenkoppen tot de resultaten van wetenschappelijke onderzoeken, en geven daarna op heerlijk sarcastische wijze de grondslagen weer waarop die spookcijfers zijn gebaseerd, soms onzinnig (‘assumptions that have raised concerns among experts’, stelt dan een later onderzoek daarnaar) en soms niet bestaand. Het gevaar is natuurlijk dat dergelijke spookcijfers toch in ons geheugen blijven hangen, en de kritiek of correctie niet gepubliceerd wordt, want natuurlijk is dat geen nieuws (meer). De kracht van dit boek is dat het onderzoek naar de bronnen vrij nauwkeurig wordt weergegeven, en ons ook leert hoe makkelijk het verifiëren soms is.
Het thema spookcijfers is heerlijk herkenbaar voor menig accountant die jarenlang de gelijknamige column van Tom Nierop in De Accountant heeft gelezen. Wij worden getraind om cijfers kritisch te bekijken en na te gaan of ze wel betrouwbaar zijn. Met zo’n beroepsdeformatie lees je ook heel kritisch de krant en digitaal nieuws. En toch, als je dit boek hebt gelezen vraag je je af of je wel kritisch genoeg bent en zelfs als cijferaar niet soms klakkeloos aanneemt wat je bij je croissantje wordt voorgeschoteld. Maar natuurlijk moet iedereen daar alert op zijn, aangezien er steeds minder kritische blikken bij de bron of de media zijn. Het verspreiden van nieuws wordt steeds makkelijker en het misbruik maken van cijfers om mensen te manipuleren is bijna tot kunstvorm verheven. Spookcijfers geeft iedereen die geen onzin voor waarheid wil aannemen concrete tips, waarvan de belangrijkste ook de makkelijkste is: wees nieuwsgierig!
Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken. Ze ontving dit boek van Managementboek.nl om te recenseren.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
