Van Heijningen maakt onderscheid tussen twee soorten gesprekken: het ‘ik-ga-met-je-mee-in-het-verhaal-en help-je-aan-een-oplossing-gesprek’ en het ‘ik-maak-het-je-goedbedoeld-moeilijk-en-help-je-helder-denken-gesprek’. Ze kreeg me op de kast door te veronderstellen dat coaches als expert vooral het eerste type gesprekken voeren. Dat hun cliënten, net als die van organisatieadviseurs en therapeuten, stoppen met zelf nadenken en, zoals Van Heijningen het noemt, ‘leunen op tweedehandswijsheid’.
Gelukkig nuanceert ze dit verderop in het boek en beperkt ze deze veronderstelling tot sommige coaches. Ik hoop toch echt dat elke zichzelf serieus nemende coach de vijf fundamenten van het socratisch gesprek deelt: verwondering, oprechte nieuwsgierigheid, scherpte zonder oordeel, moed en waarheidsliefde. Net als een aantal van de basisovertuigingen voor helderdenkengesprekken, Van Heijningens naam voor socratische gesprekken. Zoals: Je gesprekspartner kan prima voor zichzelf zorgen, en: wat jij ervan vindt, doet er niet toe.
Liefdevol ontregelen
Wat maakt het helderdenkengesprekken onderscheidend? Dat zit het in het moeilijk maken: als coach neem je wat de ander zegt niet zo maar voor waar aan, maar je vraagt door. Tot het ongemakkelijk wordt zelfs. Een van de basisovertuigingen is: geloof je gesprekspartner niet, maar vertrouw hem volledig. Je bent een liefdevolle ontregelaar, die de anderen helpt om nieuwe perspectieven op hun vraag te krijgen. Om een Loesje-spreuk te citeren: ‘geloof niet alles wat je denkt.’
De eerste vraag van een client is zo goed als altijd een SEV, een Shitterige Eerste Versie. Met behulp van een stappenplan worden de nieuwe versies steeds helderder. Begin met identificeren: waar gaat het om? Dan concretiseren: hoe ziet dat eruit? Vervolgens conceptualiseren, een interessante abstractieslag die je helpt om afstand te nemen. Om dan te problematiseren: is het echt zo? De vijfde en laatste stap is het redeneren, waar de relatie met de oude Grieken het concreetst wordt: een les in klassieke argumentatieleer over de geldigheid van syllogismen. Oftewel: trek je op basis van de gegevens de juiste conclusie? Bij iedere stap krijg je concrete vragen om te stellen en praktische oefeningen en technieken die je in gesprekken kunt toepassen. Helemaal handig: ze zijn op twee pagina’s samengevat, om als spiekbriefje bij de hand te houden.
Het belang van vragen
Mooi vind ik het consequent inzetten van de meeneemvraag: huiswerk! Een korte, krachtige maar vooral prikkelende vraag. Dat kan een beschouwende, filosofische vraag zijn, of juist een heel praktische voor het in het hier-en-nu. Zo blijft de client in de onderzoeksstand. Een vraag is veel waardevoller dan een antwoord, vindt Van Heijningen! Ook het inzicht dat schriftelijk coachen heel goed werkt, juist door het vertragen en de ruimte voor het nadenken te vinden. Dat kan op afstand, maar ook in een gesprek. De coach schrijft de vraag op en de client antwoordt ook schriftelijk. Socratische gesprekken zijn dus heel talig. Bij de fase van het identificeren zijn bijvoorbeeld de werkwoorden heel belangrijk, grenswerkwoorden heten ze hier: wil, moet, kan, mag of durf ik iets wel of niet? Het gaat tenslotte echt over denken, talige activiteit van de hersenen.
Goedbedoeld moeilijk maken is een praktisch boek, boordevol tips, verhalen van de auteur zelf en anderen, voorbeeldgesprekken en oefeningen. Als toegift geeft Van Heijningen zelfs nog een spoedcursus socratisch leidinggeven en een helderdenken-stappenplan voor teams. Bovendien krijg je met het boek toegang tot een website met aanvullende informatie en reflecties op cases en vragen die in het boek aan de orde komen.
Over Liesbeth Tettero
Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur (www.publice.nl) en van ambitieuze vrouwen (www.feministerie.nl).
