trefwoord
Privatisering in Nederland: drie decennia van marktwerking
Sinds eind jaren '80 zijn in Nederland tientallen overheidsdiensten geprivatiseerd. Van de post en het spoor tot de energiesector en de zorg. Wat begon als een economisch ideaal heeft inmiddels ingrijpende gevolgen voor onze samenleving. Op deze pagina verkennen we de geschiedenis, effecten en mogelijke toekomst van privatisering in Nederland.
Wat is privatisering?
Privatisering is het proces waarbij staatsbedrijven of overheidsdiensten worden verkocht aan of overgedragen naar private partijen. Het idee erachter was dat marktwerking zou leiden tot meer efficiëntie, lagere kosten en betere dienstverlening. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger.
Sander Heijne
Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u
In
Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u analyseert Sander Heijne verschillende grote privatiseringsoperaties in Nederland. Na zeven jaar diepgaand onderzoek toont hij aan dat de beloften van lagere kosten of betere kwaliteit door privatisering nauwelijks zijn waargemaakt.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
SPOTLIGHT: Sander Heijne
Onderzoeksjournalist Sander Heijne heeft als journalist voor de Volkskrant en De Correspondent jarenlang onderzoek gedaan naar de effecten van privatisering en marktwerking. Zijn diepgravende analyses laten zien waar en waarom het mis ging met geprivatiseerde diensten in Nederland.
Meer over Sander Heijne
Auteurs die schrijven over 'privatisering'
De grote privatiseringsgolf in Nederland
Vanaf de jaren '80 zette de Nederlandse overheid onder kabinetten Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte vol in op privatisering, verzelfstandiging en marktwerking. Dit gebeurde in navolging van Amerika en Engeland, waar het neoliberale gedachtegoed sterk voet aan de grond had gekregen.
De gevolgen van dertig jaar marktwerking
Bertrand Weegenaar
Zoals het artikel 'De gevolgen van dertig jaar marktwerking' beschrijft, namen Nederland kabinetten de principes van marktwerking over in sectoren als vervoer, zorg, post en energie. De doelstellingen waren helder: kosten omlaag, kwaliteit omhoog. Maar na dertig jaar blijken deze doelen nauwelijks gehaald.
Patrick Bernhart
Jan Maarten Slagter
De koude kermis van KPN
Een prominent voorbeeld van een grote privatiseringsoperatie is die van de PTT naar KPN. In
De koude kermis van KPN beschrijven Jan Maarten Slagter en Patrick Bernhart uitgebreid hoe dit proces verliep en welke gevolgen het had voor het bedrijf en de telecommarkt.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
"Marktwerking kan, maar vaak niet. Voor geslaagde marktwerking moet aan vier voorwaarden worden voldaan: het ondernemersbelang botst niet met het publieke belang, de afnemer betaalt voor eigen consumptie, zowel aanbieders als afnemers hebben keuzevrijheid, en er is een internationaal gelijk speelveld."
Uit: Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u
Privatisering in de zorg: het Slotervaartziekenhuis
De zorgsector is een van de gebieden waar privatisering grote gevolgen heeft gehad. Een markant voorbeeld hiervan is het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam, dat als eerste ziekenhuis in Nederland werd geprivatiseerd.
Jeroen Wester
Bas Soetenhorst
De kraak van het Slotervaartziekenhuis
In
De kraak van het Slotervaartziekenhuis documenteren Bas Soetenhorst en Jeroen Wester gedetailleerd hoe dit ziekenhuis na privatisering ten onder ging. Het laat zien hoe commerciële belangen en zorgbelangen met elkaar kunnen botsen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
SPOTLIGHT: Jeroen Wester
Jeroen Wester, journalist bij NRC Handelsblad, is gespecialiseerd in onderzoeksjournalistiek op het gebied van zorg, economie en financiën. Met zijn diepgravende analyses legt hij bloot hoe complexe systemen zoals de geprivatiseerde zorg in de praktijk functioneren.
Meer over Jeroen Wester
De rol van de overheid in een geprivatiseerde wereld
Een cruciale vraag bij privatisering is welke rol de overheid nog speelt na overdracht van diensten aan de markt. Via wet- en regelgeving, toezicht en soms ook als aandeelhouder probeert de overheid nog grip te houden op geprivatiseerde sectoren.
Herman Tjeenk Willink
Het tij tegen
Het tij tegen van Herman Tjeenk Willink is kritisch over de privatisering van publieke taken en diensten. Hij beschrijft hoe dit heeft geleid tot vermarkting van het publieke domein en verlies van publieke verantwoordelijkheid, waardoor het vertrouwen in de overheid is aangetast.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
De Staatsbank
Paul Schollaardt
Hoe ingewikkeld de relatie tussen overheid en geprivatiseerde instellingen kan zijn, blijkt uit het artikel over 'De Staatsbank'. Het beschrijft hoe ABN Amro na de financiële crisis in 2007 plots staatseigendom werd - een omgekeerde privatisering - met alle spanningen en cultuurbotsingen van dien.
De terugkeer van het algemeen belang
Uit De terugkeer van het algemeen belang van Roel Kuiper leren we dat privatisering niet alleen een economische kwestie is, maar ook een ideologische. De les is dat het algemeen belang continu moet worden afgewogen tegen het belang van marktwerking, efficiëntie en keuzevrijheid.
Neoliberalisme en privatisering
Privatisering wordt vaak gezien als een kenmerkend aspect van het neoliberale gedachtegoed dat vanaf de jaren '80 domineerde. Dit economische model, met een sterke focus op marktwerking en een kleinere overheid, heeft vergaande invloed gehad op ons denken over publieke diensten.
Bram Mellink
Merijn Oudenampsen
Neoliberalisme
In
Neoliberalisme analyseren Merijn Oudenampsen en Bram Mellink hoe de privatiseringsgolf in Nederland vanaf de jaren '80 een belangrijk onderdeel vormde van het neoliberale beleid, dat werd overgenomen uit Amerika en Engeland.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Merijn Oudenampsen is politicoloog en socioloog, gepromoveerd op onderzoek naar de conservatieve revolutie in Nederland. Als onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam brengt hij de politieke geschiedenis van het Nederlandse neoliberalisme in kaart, inclusief de bijbehorende privatiseringsgolf.
De keerzijde: kritiek op privatisering
Na decennia van privatisering klinkt er steeds meer kritiek op de resultaten ervan. Hoewel er sectoren zijn waar privatisering tot verbeteringen heeft geleid, zijn er ook veel voorbeelden waar het niet heeft gebracht wat werd beloofd.
Mirjam de Rijk
Gekaapt door het kapitaal
In
Gekaapt door het kapitaal beschrijft Mirjam de Rijk hoe privatisering van publieke diensten heeft bijgedragen aan de huidige problemen in deze sectoren. Ze toont aan hoe financiële belangen vaak voorrang kregen boven publieke waarden.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
"De dominante gedachte in Nederland werd dat de markt alles beter kan. Vervolgens hebben we klakkeloos openbaar vervoer, postbezorging, energie, drinkwater, onderwijs en veel andere publieke diensten aan bedrijven overgelaten. En dan verrast het ons dat zij winst belangrijker vinden dan dienstverlening?"
Uit: Nieuw Europees Organiseren
De ondernemende staat
Ruud Schapenk
In 'De ondernemende staat' onderzoekt econoom Mariana Mazzucato de mythe van de inefficiënte overheid versus de innovatieve private sector. Het artikel laat zien dat de overheid juist vaak het fundamentele onderzoek en de innovaties financiert waarop private bedrijven later succesvol voortbouwen.
Nieuwe modellen tussen overheid en markt
De ervaringen met privatisering hebben geleid tot nieuwe inzichten over de verhouding tussen overheid en markt. Er wordt gezocht naar modellen die het beste van beide werelden combineren.
Jaap Jan Brouwer
Jaap Peters
Nieuw Europees Organiseren
In
Nieuw Europees Organiseren analyseren Jaap Jan Brouwer en Jaap Peters kritisch hoe privatisering in Nederland heeft geleid tot problemen in sectoren als zorg, onderwijs en openbaar vervoer. Ze pleiten voor een herijking van de rol van de overheid in deze sectoren.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
SPOTLIGHT: Jaap Jan Brouwer
Jaap Jan Brouwer is al meer dan twintig jaar actief als organisatieadviseur. Met een achtergrond in zowel medicijnen als rechten heeft hij gewerkt voor onder andere het Ministerie van VWS. Zijn expertise ligt in het analyseren van organisatiemodellen, waaronder de effecten van privatisering.
Meer over Jaap Jan Brouwer
Jaap Peters: ‘Wie het weet, mag het zeggen’
Paul Groothengel
In het artikel 'Jaap Peters: Wie het weet, mag het zeggen' wordt gewezen op een opmerkelijke ontwikkeling: zelfs werkgeversorganisaties als VNO-NCW en MKB-Nederland pleiten tegenwoordig voor een 'Rijnlands model 2.0' met minder markt en een sterkere overheid.
Privatisering en de alledaagse burger
Achter de abstracte termen en economische theorieën gaat een dagelijkse realiteit schuil: wat betekent privatisering voor gewone mensen in hun dagelijks leven?
Stephan Steinmetz
De brievenbus van Mevrouw de Vries
De brievenbus van Mevrouw de Vries van Stephan Steinmetz illustreert op treffende wijze de effecten van privatisering van publieke diensten op het leven van een hulpbehoevende oudere. Het laat zien hoe abstracte beleidskeuzes zeer concrete gevolgen hebben.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Stephan Steinmetz werkte na zijn studie andragologie als journalist en later als stadsdeelvoorzitter in Amsterdam. Sinds 1998 is hij onderzoeker en projectleider in het publieke domein. In zijn werk focust hij op de menselijke impact van grootschalige beleidswijzigingen zoals privatisering.
Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u
Een belangrijke les uit het werk van Sander Heijne is dat de vraag niet moet zijn: overheid of markt? Maar: onder welke voorwaarden werkt marktwerking? Publieke waarden moeten beschermd worden, en soms is daarvoor een sterke overheid nodig, soms werkt de markt beter.
De toekomst van privatisering
De ervaringen met drie decennia privatisering hebben het denken over de verhouding tussen overheid en markt veranderd. Er tekent zich een nieuwe balans af waarin zowel de voordelen van marktwerking als de bescherming van publieke waarden een plaats krijgen.
Ivan van de Cloot
Overheid + Markt
Overheid + Markt van Ivan van de Cloot bespreekt de voors en tegens van privatisering en de voorwaarden waaronder dit succesvol kan zijn. De auteur pleit voor een genuanceerde benadering die verder gaat dan ideologische standpunten over markt versus overheid.
Boek bekijken
Op werkdagen voor 21:00 besteld, volgende dag in huis
Vastgeroeste patronen doorbreken - Verandering in de publieke sector
Jacques J.K. Gerards
Het artikel 'Vastgeroeste patronen doorbreken' laat zien dat de veranderende wereld vraagt om een transformatie in het denken over publieke dienstverlening. Weg van oppervlakkige ingrepen naar dieper liggende drijfveren, met aandacht voor kernwaarden en eigenaarschap.
Conclusie: voorbij de ideologie
Na drie decennia van privatisering lijkt het debat minder ideologisch te worden. De vraag is niet langer óf er geprivatiseerd moet worden, maar in welke sectoren dit zinvol is en onder welke voorwaarden. Een mix van publieke waarden, marktprikkels en goede regulering lijkt daarbij de sleutel. De les is vooral dat elke sector zijn eigen dynamiek kent - wat werkt in de telecomsector, werkt niet automatisch in de zorg.
De grootste uitdaging voor de toekomst ligt in het vinden van nieuwe modellen die verder kijken dan de simpele tegenstelling tussen overheid en markt. Modellen die het publieke belang waarborgen, maar tegelijk gebruik maken van de innovatiekracht en efficiëntie die marktwerking soms kan brengen.
