Systemisch werken: kijken naar het geheel en de verbindingen

Systemisch werken is een krachtige benadering die steeds meer terrein wint in organisaties, coaching en leiderschapsontwikkeling. Deze methodiek richt zich op het geheel en de onderlinge verbanden binnen systemen, in plaats van op afzonderlijke delen. Bij systemisch werken kijk je naar organisaties, teams of families als levende systemen met onzichtbare patronen en dynamieken die het functioneren beïnvloeden. Door deze patronen zichtbaar te maken, ontstaat ruimte voor diepgaande verandering en ontwikkeling.

Wat is systemisch werken?

Bij systemisch werken kijk je naar de kwaliteit van verbindingen in een systeem en hoe deze de flow beïnvloeden. Het gaat om het herkennen en erkennen van patronen en relaties binnen een groter geheel. Het centrale uitgangspunt is dat problemen niet geïsoleerd bestaan, maar altijd in context. Een belangrijk inzicht is dat wat je buitensluit, aan invloed wint. Door juist naar het geheel te kijken en alle elementen te erkennen, ontstaat ruimte voor verandering.

Systemisch werken heeft zijn wortels in verschillende stromingen, waaronder de familieopstellingen van Bert Hellinger. In de afgelopen decennia heeft deze methodiek zich ontwikkeld tot een veelzijdige benadering die in diverse contexten wordt toegepast. Van leiderschapsontwikkeling tot teamcoaching, van organisatieverandering tot persoonlijke groei – systemisch werken biedt in al deze gebieden waardevolle perspectieven.

De drie basisprincipes van systemisch werken

Systemisch werken kent drie fundamentele principes die in elk sociaal systeem gelden. Deze principes zorgen voor balans en flow binnen een systeem en wanneer ze niet gerespecteerd worden, ontstaan er problemen en blokkades:

• Binding: Alles en iedereen die bij een systeem hoort, moet worden gezien en erkend. Wat wordt buitengesloten, wint juist aan invloed.
• Ordening: Ieder element in het systeem heeft een eigen, passende plek. Een verstoorde ordening roept om verheldering.
• Balans: Er moet een evenwicht zijn tussen geven en nemen. Een disbalans zoekt altijd naar herstel.

Systemisch leiderschap: leiden vanuit het geheel

Systemisch leiderschap is een vorm van leidinggeven waarbij de leider zich in dienst stelt van het grotere geheel. In plaats van te focussen op individuele prestaties of korte-termijnresultaten, kijkt de systemische leider naar wat de organisatie als geheel nodig heeft om te floreren. Hierbij worden zowel de actuele situatie als de historie van de organisatie meegenomen.

De onderstroom zichtbaar maken

Een centraal concept binnen systemisch werken is de 'onderstroom': de onzichtbare dynamieken, patronen en emoties die onder de oppervlakte spelen maar grote invloed hebben op wat er gebeurt. Veel problemen in organisaties en teams ontstaan doordat deze onderstroom niet wordt gezien of erkend. Systemisch werken biedt methoden om deze onderstroom zichtbaar en bespreekbaar te maken.

Systemisch coachen: werken met opstellingen

Systemisch coachen is een krachtige vorm van begeleiding waarbij de coach vanuit systemisch perspectief kijkt naar de vraagstukken van de coachee. Een bekende werkvorm binnen systemisch coachen is het werken met opstellingen. Hierbij worden elementen van een systeem fysiek in de ruimte geplaatst, waardoor onzichtbare dynamieken zichtbaar worden. Deze methode kan zowel met representanten (mensen die elementen vertegenwoordigen) als in de verbeelding worden toegepast.

Systemisch kijken naar organisatiecultuur

Organisatiecultuur wordt vaak gezien als iets ongrijpbaars dat moeilijk te veranderen is. Vanuit systemisch perspectief is cultuur te begrijpen als een uiting van het collectieve geheugen en de onbewuste patronen in een organisatie. Wie systemisch naar cultuur kijkt, ziet dat deze diep geworteld is in de geschiedenis van de organisatie en de mensen die er deel van uitmaken.

Verborgen verbanden zichtbaar maken

Een van de krachtigste aspecten van systemisch werken is het zichtbaar maken van verborgen verbanden. In organisaties spelen vaak onzichtbare dynamieken die grote invloed hebben op het functioneren, maar die moeilijk te benoemen zijn. Systemisch werken biedt methoden om deze verbanden aan het licht te brengen en ermee te werken.

Systemisch werken bij complexe vraagstukken

In een wereld die steeds complexer wordt, biedt systemisch werken een waardevolle benadering voor vraagstukken die niet met lineair denken op te lossen zijn. Juist bij complexe uitdagingen, waar oorzaak en gevolg niet direct zichtbaar zijn, helpt de systemische blik om patronen te herkennen en effectieve interventies te ontwikkelen.

Praktische toepassingen van systemisch werken

Systemisch werken is geen theoretisch concept, maar een praktische benadering die in verschillende contexten kan worden toegepast. Of het nu gaat om teamontwikkeling, leiderschapscoaching, organisatieverandering of persoonlijke groei – de systemische bril biedt steeds nieuwe perspectieven en interventies.

De toekomst van systemisch werken

Systemisch werken heeft zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot een rijke benadering met diverse toepassingen. De behoefte aan deze manier van kijken en werken lijkt alleen maar toe te nemen in een wereld die steeds complexer en meer verbonden wordt. Nieuwe combinaties ontstaan, zoals de verbinding tussen systemisch werken en design thinking, of de integratie met andere benaderingen zoals Theory U en Deep Democracy.

Conclusie: systemisch werken als waardevolle aanvulling

Systemisch werken biedt een waardevolle aanvulling op bestaande benaderingen in organisatieontwikkeling, coaching en leiderschap. Door te kijken naar het geheel en de verbindingen daarbinnen, ontstaan nieuwe perspectieven en mogelijkheden. Het helpt om voorbij symptomen te kijken en de onderliggende patronen te adresseren.

Of je nu leider, coach, adviseur of teamlid bent, de systemische bril kan je helpen om dieper te kijken, betere vragen te stellen en effectievere interventies te doen. Het vraagt oefening en een open houding, maar biedt rijke inzichten die met conventionele benaderingen vaak buiten beeld blijven.

Zoals Jan Jacob Stam het verwoordt: systemisch werken brengt mensen, teams en organisaties in contact met hun volle potentieel. Een benadering die in onze complexe, snel veranderende wereld steeds relevanter wordt.