Sanctierecht

Voorwoord bij de eerste druk V
Voorwoord bij de tweede druk VII
Voorwoord bij de derde druk VIII
Voorwoord bij de herziening van de derde druk IX

Lijst van afkortingen XXI

1 Historische en theoretische achtergronden van het sanctiestelsel 1
1.1 Inleiding 1
1.2 Ontwikkeling van het sanctiestelsel vanaf 1800 2
1.3 Vrijheidsbeneming als straf 5
1.4 Het sanctiestelsel van het Wetboek van Strafrecht van 1881 8
1.5 Theoretische achtergronden 11
1.5.1 (Neo-)klassieke strafrechtvaardigingstheorieën 11
1.5.2 De Moderne Richting 12
1.6 Ontwikkeling van het sanctiestelsel vanaf 1900 14
1.6.1 Ontwikkeling van voorwaardelijke modaliteiten en maatregelen 14
1.6.2 Nieuwe stromingen en denkbeelden over straffen 15
1.6.3 Verdere ontwikkelingen van het sanctiestelsel 19
1.7 Slot 23

2 Hoofdlijnen van het strafrechtelijk sanctierecht 25
2.1 Inleiding 25
2.2 Begripsafbakening en verhouding tot andere rechtsgebieden 25
2.3 Legaliteit en bronnen van het sanctierecht 29
2.3.1 ‘Nulla poena’-beginsel 29
2.3.2 Bronnen 34
2.3.2.1 Nationaalrechtelijke bronnen 34
2.3.2.2 Internationaalrechtelijke bronnen 36
2.4 Soorten sancties 40
2.4.1 Straffen en maatregelen 40
2.4.2 Voorwaardelijke en onvoorwaardelijke sancties 43
2.4.3 Hoofdstraffen en bijkomende straffen 43
2.5 Straftoemeting en strafmotivering 44
2.5.1 Straftoemeting 44
2.5.2 Motivering sanctie 48
2.6 Combinatie van sancties 48
2.7 Strafminima en -maxima 49
2.7.1 Hoofdlijnen 49
2.7.2 Bijzondere strafminima? 51
2.7.3 Strafverhogende en -verlagende omstandigheden 52
2.8 Samenloop 54
2.8.1 Meerdaadse samenloop 54
2.8.2 Eendaadse samenloop en voortgezette handeling 57
2.8.3 Afrondende opmerkingen over samenloop 59
2.9 Het rechterlijk pardon 59
2.10 Uitvoerbaarheid 60
2.11 Gronden voor uitstel of afstel van executie 62
2.11.1 Opschortende en schorsende werking gratieverzoek 62
2.11.2 Verstrijken tenuitvoerleggingstermijn 64
2.11.3 Dood van de veroordeelde 65
2.11.4 Psychische stoornis 65
2.12 Bijzonder sanctierecht 66
2.12.1 Economisch sanctierecht 66
2.12.2 Sanctierecht voor jeugdigen 67
2.12.3 Sanctierecht voor militairen 70

3 Verdeling van verantwoordelijkheden 73
3.1 Inleiding 73
3.2 Openbaar Ministerie 75
3.2.1 Algemeen 75
3.2.2 Uitvoerbaarheid van de sanctie 76
3.2.3 Wijze van tenuitvoerlegging 81
3.2.4 Toekomst 82
3.3 Minister van Justitie en Veiligheid c.s. 82
3.3.1 De minister van Justitie en Veiligheid 82
3.3.2 CJIB 86
3.3.3 DJI 88
3.4 Rechter 89
3.4.1 Inleiding 89
3.4.2 Invloed van de strafrechter op de tenuitvoerlegging 90
3.4.3 Bijzondere rechterlijke voorzieningen 94
3.4.4 Tot slot: naar een verdergaande rechterlijke bemoeienis? 95
3.5 Reclassering 95
3.6 Gemeente 100

4 Vrijheidsbenemende straffen 101
4.1 Gevangenisstraf en hechtenis; een introductie 101
4.2 Aard van de (tenuitvoerlegging van de) vrijheidsstraf 104
4.2.1 Zijn dwang en vrijheidsbeneming noodzakelijke elementen van de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf? 104
4.2.2 Is vergelding een noodzakelijk element van de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf? 106
4.3 Mogelijkheden tot oplegging van hechtenis en gevangenisstraf 107
4.3.1 Hechtenis 107
4.3.2 Tijdelijke gevangenisstraf 108
4.3.3 Levenslange gevangenisstraf 109
4.3.3.1 Algemeen 109
4.3.3.2 Straftoemetingsregels 111
4.3.3.3 Perspectief op vrijlating? 111
4.3.3.4 Wijze van tenuitvoerlegging levenslange gevangenisstraf 118
4.4 Verantwoordelijkheden in het kader van de tenuitvoerlegging van de vrijheidsstraf 119
4.4.1 Inleiding 119
4.4.2 Openbaar Ministerie 119
4.4.2.1 Uitvoerbaarheid van de straf 119
4.4.2.2 Tijdstip van tenuitvoerlegging 120
4.4.2.3 Wijze van tenuitvoerlegging 122
4.4.3 Directeur van een penitentiaire inrichting en selectiefunctionaris 123
4.4.3.1 Inleiding 123
4.4.3.2 De directeur van een penitentiaire inrichting 124
4.4.3.3 De selectiefunctionaris 127
4.4.4 Rechter 127
4.5 Uitgangspunten en doelstellingen van de tenuitvoerlegging 128
4.5.1 Inleiding 128
4.5.2 Beginselen van goede bejegening 130
4.5.3 Legaliteit 131
4.5.4 Rechtsburgerschap 133
4.5.4.1 Inleiding 133
4.5.4.2 Europese grondrechten 136
4.5.4.3 Nationale wetgeving 138
4.5.5 Uitgangspunten en doelstellingen van artikel 2 Pbw 139
4.5.5.1 Inleiding 139
4.5.5.2 Voorbereiding op de terugkeer in de samenleving 139
4.5.5.3 Minimale beperkingen 143
4.5.6 Is uitvoering van de vrijheidsstraf een exclusieve taak van de overheid? 143
4.6 Indeling en differentiatie van inrichtingen 145
4.6.1 Inleiding; korte schets van de ontwikkeling 145
4.6.2 Indeling van penitentiaire inrichtingen 146
4.6.3 Huizen van bewaring en gevangenissen 148
4.6.3.1 Inleiding 148
4.6.3.2 Mate van beveiliging (art. 13 Pbw) 149
4.6.3.3 Bijzondere opvang (art. 14 Pbw) 150
4.6.3.4 Masterplan gevangeniswezen 2009-2014 en Masterplan DJI 2013-2018 151
4.6.4 Huizen van bewaring 153
4.6.5 Gevangenissen 153
4.6.6 Andere inrichtingen of instellingen 154
4.7 Selectie en plaatsing van gedetineerden 155
4.7.1 Algemene criteria (art. 15, eerste lid, Pbw) 155
4.7.2 Procedure, risicoprofiel, volgprocedure langgestraften 156
4.7.3 Plaatsing vóór veroordeling in eerste aanleg (art. 24 RSPOG) 158
4.7.4 Plaatsing van al dan niet onherroepelijk veroordeelden (art. 25 RSPOG) 158
4.8 Voorwaardelijke invrijheidstelling 159
4.8.1 Korte schets van de ontwikkeling 159
4.8.2 Toepassingsvoorwaarden 162
4.8.2.1 Beslissing over v.i. 164
4.8.2.2 Andere aspecten 164

5 Vrijheidsbenemende maatregelen 169
5.1 Inleiding 169
5.2 Zorgmachtiging 171
5.2.1 Korte schets van de ontwikkeling 171
5.2.2 Gevallen waarin een zorgmachtiging mogelijk is 173
5.2.3 De inhoud van de zorg en de vereisten voor een zorgmachtiging 174
5.3 Terbeschikkingstelling 175
5.3.1 Korte schets van de ontwikkeling 175
5.3.2 Opleggingsmogelijkheden 179
5.3.2.1 Voorwaarden voor oplegging 179
5.3.2.2 Combinatie met andere sancties 185
5.3.2.3 Opleggingsmodaliteit: tbs met verpleging 186
5.3.2.4 Opleggingsmodaliteit: tbs met voorwaarden 187
5.3.2.5 Rechterlijke aanwijzing over de executievolgorde 191
5.3.2.6 Rechterlijke aanwijzing inzake het indexdelict 192
5.3.3 Verlenging en beëindiging 194
5.3.3.1 Procedure eerste aanleg 194
5.3.3.2 Beroep 197
5.3.3.3 Verlengingscriterium 198
5.3.3.4 Termijnen in de praktijk 199
5.3.3.5 Beëindiging 200
5.3.4 Tenuitvoerlegging 205
5.3.4.1 Inleiding 205
5.3.4.2 De instellingen voor de tenuitvoerlegging van terbeschikkingstelling 205
5.3.4.3 Wachten op plaatsing (tbs-passanten) 207
5.3.4.4 Plaatsing en overplaatsing 208
5.3.4.5 Invulling van het regime 211
5.3.4.6 Controle en geweldgebruik 212
5.3.4.7 Bewegingsvrijheid binnen de instelling 213
5.3.4.8 Verlof en proefverlof 214
5.4 Plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders 218
5.4.1 Korte schets van de ontwikkeling 218
5.4.2 Aard van de ISD-maatregel 220
5.4.3 Opleggingsmogelijkheden 221
5.4.4 Enkele bijzondere karakteristieken van de maatregel 224
5.4.5 Tenuitvoerlegging 227

6 Materiële rechtspositie van gedetineerden 231
6.1 Inleiding 231
6.2 Het regime in huizen van bewaring en gevangenissen 231
6.2.1 Verschillende regimes 231
6.2.1.1 Inleiding 231
6.2.1.2 Cellulaire opsluiting of meerpersoonscel? 235
6.2.1.3 Algehele gemeenschap 236
6.2.1.4 Beperkte gemeenschap/gemeenschapsregime 237
6.2.1.5 Individueel regime 241
6.3 Nadere invulling van het regime in gevangenissen en huizen van bewaring 242
6.3.1 Inleiding 242
6.3.2 Controlebevoegdheden 243
6.3.2.1 Vaststellen identiteit 244
6.3.2.2 Onderzoek aan lichaam en kleding 244
6.3.2.3 Onderzoek in het lichaam 245
6.3.2.4 Urinecontrole 246
6.3.2.5 Gedwongen geneeskundige behandeling 248
6.3.2.6 Fixatie met mechanische middelen 251
6.3.2.7 Celinspectie 252
6.3.2.8 Cameraobservatie 253
6.3.3 Contacten met de buitenwereld 255
6.3.3.1 Briefwisseling en censuur 255
6.3.3.2 Bezoek 257
6.3.3.3 Telefoneren 259
6.3.3.4 Perscontacten 260
6.3.4 Verzorging, arbeid en andere activiteiten 261
6.3.4.1 Geestelijke zorg 261
6.3.4.2 Medische zorg 263
6.3.4.3 Kleding en schoeisel 267
6.3.4.4 Voeding en kantine 267
6.3.4.5 Voorwerpen op cel/in de verblijfsruimte 269
6.3.4.6 Geldzaken 271
6.3.4.7 Arbeid 272
6.3.4.8 Nieuwsgaring, informatievoorziening, educatie en sport 275
6.3.4.9 Recreatie en luchten 276
6.3.5 Ordemaatregelen en straffen 277
6.3.5.1 Gronden voor een straf: voorwaarden voor strafbaarheid 278
6.3.5.2 Gronden voor een maatregel 279
6.3.5.3 Bewijsproblematiek 279
6.3.5.4 Procedurevoorschriften in verband met ingrijpendheid 280
6.3.5.5 Sanctievormen 282
6.3.5.6 Maximum van de sanctie 283
6.3.5.7 Onderscheid bij tenuitvoerlegging van afzondering diffuus 284
6.3.6 Tijdelijk verlaten van de inrichting 284
6.3.6.1 Wettelijke grondslag verlof en strafonderbreking 284
6.3.6.2 Vormen van verlof: incidenteel verlof 286
6.3.6.3 Algemeen verlof/kortdurend re-integratieverlof 287
6.3.6.4 Regimesgebonden verlof/langdurig re-integratieverlof 288
6.3.6.5 Rechtsmiddelen bij verlof 289

7 Rechtsbescherming in het kader van vrijheidsbeneming 291
7.1 Inleiding 291
7.2 Korte schets van de ontwikkeling 291
7.3 Aard van de rechtsbescherming 293
7.4 Beklag tegen een beslissing door of namens de directeur in de Pbw 298
7.4.1 Wijze van indiening en termijn van het beklag 298
7.4.2 Schorsing 300
7.4.3 De beklagrechter 302
7.4.4 Ontvankelijkheid van het beklag; bijzonder beklag bij vervoer 303
7.4.5 Enkelvoudige of meervoudige afdoening binnen vier weken 307
7.4.6 Openbare tegenspraak? 308
7.4.7 Bijstand in rechte en in taal 311
7.4.8 Toetsing 312
7.4.9 Uitspraak 313
7.4.10 Tegemoetkoming 314
7.5 Beroep na beklag 315
7.5.1 De beroepsinstantie 315
7.5.2 Wijze van beroep en termijn van beroep 317
7.5.3 Object en aard van beroep 317
7.5.4 Uitspraak 319
7.6 Bezwaar en beroep in de Pbw 320
7.6.1 Plaatsing, overplaatsing en deelname aan een penitentiair programma 320
7.6.2 Verlof (en strafonderbreking) en dwangbehandeling 322
7.7 Bemiddeling en beroep bij medisch handelen 323
7.8 Specifieke rechtsgangen van de Bvt 325
7.9 Waardering van de beklag- en beroepsmogelijkheden 327

8 Vrijheidsbeperkende sancties 333
8.1 Inleiding 333
8.2 Taakstraffen 333
8.2.1 Korte schets van de ontwikkeling 333
8.2.2 Aard van de taakstraf 337
8.2.3 Opleggingsmogelijkheden 338
8.2.4 Uitvoering en vervangende hechtenis 340
8.3 Voorwaardelijke veroordeling 342
8.3.1 Korte schets van de ontwikkeling 342
8.3.2 Aard van de voorwaardelijke veroordeling 345
8.3.3 Opleggingsmogelijkheden 346
8.3.4 Voorwaarden 346
8.3.5 Toezicht 351
8.3.6 Proeftijd en dadelijke uitvoerbaarheid 352
8.3.7 Tenuitvoerlegging 354
8.4 Vrijheidsbeperkende maatregel 357
8.4.1 Ontstaan en aard 357
8.4.2 Opleggingsmogelijkheden 358
8.4.3 Tenuitvoerlegging 361
8.5 Gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende maatregel 362
8.5.1 Ontstaan en aard 362
8.5.2 Opleggingsmogelijkheden 364
8.5.3 Tenuitvoerlegging 364
8.6 Afrondende opmerkingen 367

9 Vermogensstraffen 369
9.1 Inleiding 369
9.2 De geldboete 370
9.2.1 Korte schets van de ontwikkeling 370
9.2.2 Aard van de geldboete 371
9.2.3 Opleggingsmogelijkheden 372
9.2.3.1 De hoogte van de geldboete 372
9.2.3.2 Op het feit is geldboete gesteld en er is een boetecategorie bepaald 373
9.2.3.3 Op het feit is geldboete gesteld en er is geen boetecategorie bepaald 373
9.2.3.4 Op het feit is geen geldboete gesteld 373
9.2.3.5 Geldboete naast vrijheidsstraf 373
9.2.3.6 Veroordeling van een rechtspersoon 374
9.2.3.7 Draagkrachtbeginsel 375
9.2.3.8 Aftrek van voorarrest 377
9.2.4 Tenuitvoerlegging van de geldboete 377
9.2.4.1 Wanneer treedt de verplichting tot betaling in? 377
9.2.4.2 Plaats van betaling 378
9.2.4.3 Betaling in termijnen en uitstel van betaling 378
9.2.4.4 Gevolgen van niet betalen 378
9.2.4.4a Aanmaning en verhoging 378
9.2.4.4b Verhaal 379
9.2.4.4c Vervangende hechtenis 380
9.3 Verbeurdverklaring 381
9.3.1 Korte schets van de ontwikkeling 381
9.3.2 Aard van de verbeurdverklaring 382
9.3.3 Opleggingsmogelijkheden 383
9.3.3.1 Vatbaarheid voor verbeurdverklaring 383
9.3.3.2 Object van verbeurdverklaring: voorwerp en recht 384
9.3.3.3 Toebehoren 385
9.3.3.4 Relatie tot het delict 387
9.3.3.5 Vergoeding of geldelijke tegemoetkoming 389
9.3.4 Tenuitvoerlegging 390
9.3.5 Beklag 391
9.4 Afrondende opmerkingen 391

10 Vermogensmaatregelen 393
10.1 Inleiding 393
10.2 Onttrekking aan het verkeer 393
10.2.1 Korte schets van de ontwikkeling 393
10.2.2 Aard van de onttrekking 394
10.2.3 Opleggingsmogelijkheden 395
10.2.3.1 Vatbaarheid voor onttrekking 395
10.2.3.2 Object van onttrekking: gevaarlijk voorwerp 396
10.2.3.3 Toebehoren 397
10.2.3.4 Relatie tot het delict 398
10.2.3.5 Vergoeding of geldelijke tegemoetkoming 398
10.2.4 Onttrekking bij afzonderlijke beschikking 399
10.2.5 Tenuitvoerlegging van de onttrekking 400
10.3 Ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel 400
10.3.1 Korte schets van de ontwikkeling 400
10.3.2 Aard van de ontneming 403
10.3.3 Opleggingsmogelijkheden 404
10.3.3.1 Voordeel uit het feit of andere feiten in de zin van art. 36e, tweede lid, Sr 405
10.3.3.2 Aanwijzingen voor door de veroordeelde begane andere feiten 406
10.3.3.3 Wettelijk bewijsvermoeden (art. 36e, derde lid, Sr) 408
10.3.3.4 Vaststelling van het voordeel 409
10.3.3.5 Draagkracht van de veroordeelde 412
10.3.3.6 Afzonderlijke procedure voor ontneming van voordeel 412
10.3.4 Tenuitvoerlegging van de ontnemingsmaatregel 413
10.3.4.1 Voldoening van de sanctie 413
10.3.4.2 Verhaalsonderzoek 413
10.3.4.3 Gijzeling 414
10.3.4.4 Vermindering en kwijtschelding 415
10.4 Schadevergoedingsmaatregel 416
10.4.1 Korte schets van de ontwikkeling 416
10.4.2 Aard van de schadevergoedingsmaatregel 416
10.4.3 Opleggingsmogelijkheden 417
10.4.4 Tenuitvoerlegging van de schadevergoedingsmaatregel 418
10.5 Afrondende opmerkingen 419

11 Overige bijkomende straffen 421
11.1 Inleiding 421
11.2 Ontzetting van bepaalde rechten 421
11.2.1 Korte schets van de ontwikkeling 421
11.2.2 Aard van de ontzetting 422
11.2.3 Opleggingsmogelijkheden 423
11.2.4 Tenuitvoerlegging 426
11.3 Ontzegging van de rijbevoegdheid 426
11.3.1 Korte schets van de ontwikkeling 426
11.3.2 Aard van de ontzegging 426
11.3.3 Opleggingsmogelijkheden 427
11.3.4 Partiële ontzegging 428
11.3.5 Tenuitvoerlegging 428
11.4 Openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak 429
11.4.1 Korte schets van de ontwikkeling 429
11.4.2 Aard van de openbaarmaking 429
11.4.3 Opleggingsmogelijkheden 430
11.4.4 Tenuitvoerlegging 430
11.5 Afrondende opmerkingen 431

12 Tenuitvoerlegging van buitenlandse strafvonnissen 433
12.1 Inleiding 433
12.2 Ontstaan en ontwikkeling 435
12.3 Overname van tenuitvoerlegging: Wots 436
12.4 Wederzijdse erkenning 439
12.4.1 Wets 439
12.4.2 Wet wederzijdse erkenning en tenuitvoerlegging geldelijke sancties en beslissingen tot confiscatie 441
12.5 Afrondende opmerkingen 443

13 Afzien van (verdere) tenuitvoerlegging 445
13.1 Inleiding 445
13.2 Amnestie en abolitie 446
13.3 Gratie 447
13.3.1 Karakter en gronden 447
13.3.2 Procedure 450
13.3.3 Gratie onder voorwaarden 452
13.4 Afrondende opmerkingen 453

Jurisprudentieregister 455
Zakenregister 487