1 De toekomst van de sociale zekerheid: de menselijke maat in een solidaire samenleving – Inleidende beschouwing 17
Ernst Hirsch Ballin, Teun Jaspers, André Knottnerus en Harriet Vinke
1 Aanleiding 17
2 Uitdagingen 19
3 Op weg naar een houdbare verdere ontwikkeling van de sociale zekerheid 22
3.1 Technologische ontwikkelingen en sociale zekerheid 22
3.2 Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving 23
3.3 Decentralisering 24
3.4 Flexibilisering van werk 25
3.5 Demografische ontwikkelingen: vergrijzing en langer doorwerken 27
3.6 De gevolgen van de COVID-19-pandemie 27
3.7 Nieuwe vormen van solidariteit 29
4 Sociale zekerheid in de toekomst: dilemma’s en uitdagingen voor de regelgeving 30
4.1 Regulering van arbeidsrelaties, ofwel regulering van de markt van arbeid 33
4.2 De rol van – gelegitimeerde? – mederegelgevers 36
4.3 Algemene versus gerichte regelgeving 38
4.4 De rechter als rechtsvormer én als beschermer van de burger 39
5 Maatwerk en maatschappij 40
5.1 Kunnen invullen van de levensloopbaan 40
5.2 Alle talenten benutten 40
5.3 Veelomvattende solidariteit 41
5.4 Kwetsbare gezondheid 42
5.5 Predictie en solidariteit 43
5.6 Menselijke maat als opgave 44
6 De constitutionele betekenis van sociale zekerheid en haar toekomst 45
6.1 Is Nederland een sociale rechtsstaat? 45
7 Opgaven voor de toekomst 53
2 Langer doorwerken en versobering van sociale zekerheid: de impact op sociale ongelijkheid 57
Sandra Brouwer en Raun van Ooijen
1 Inleiding 58
2 Impact op de toekomst van het socialezekerheidsstelsel 59
3 Trends in het gebruik van sociale regelingen 60
4 Toekomst van de sociale zekerheid in Nederland – oplossingsrichtingen 66
3 Samen de zorg voor arbeidsparticipatie en gezondheid echt veranderen 73
Sylvia van der Burg-Vermeulen
1 Inleiding 73
2 Mensgerichte zorg 75
2.1 Verandering van perspectief: van ziekte naar gezondheid en functioneren 75
2.2 De cliënt staat centraal 76
3 Waardegerichte zorg 81
4 Nieuwe vormen van samenwerking 82
4.1 Richting netwerkgeneeskunde 82
4.2 Arbeidsgerichte medische zorg 83
5 Benutten van de kansen die digitalisering biedt 84
6 Conclusies 86
4 Naar omslagfinanciering in pensioenen? Het Nederlandse driepijler model opnieuw bezien 93
Casper van Ewijk
1 Inleiding 93
2 Lage rente 95
3 Lage rente noopt tot bijstellen pensioenambities 98
4 Meer investeren in menselijk kapitaal 99
5 Omslagfinanciering, een beter alternatief? 100
6 Kapitaaldekking of omslagfinanciering? 104
7 Conclusies voor de toekomst van pensioenen in Nederland 107
5 Data op de Arbeidsmarkt: toepassingen en uitdagingen 113
Maarten Goos en Anna Salomons
1 Inleiding 113
2 Toepassingen voor werkzoekenden en werkenden 116
3 Toepassingen voor werkgevers 120
4 Uitdagingen en risico’s 122
4.1 Bias 123
4.2 Gebrek aan privacy 125
5 Conclusie 127
6 Betere pensioenen voor zzp’ers 133
Kees Goudswaard
1 Inleiding 133
2 De rol voor de overheid 134
3 Pensioenopbouw zzp’ers 136
3.1 Mogelijkheden voor pensioenopbouw 136
3.2 Feitelijke pensioenopbouw 137
4 Beleidsopties 139
4.1 Verplichte deelname 139
4.2 Vrijwillige opties 140
4.3 Automatische deelname met opt-out 142
4.4 Voorstellen van de SER en de commissie-Borstlap 143
5 Conclusie en toekomstperspectief 144
7 Oud en wijs: waarom met pensioen als je nog kunt doorwerken? 151
Mark Heemskerk
1 Inleiding en probleemstelling 151
2 Officieel oud bij wettelijk ouderdomspensioen 152
2.1 Juridisch oud: vanaf de AOW-leeftijd inkomenszekerheid 152
2.2 Steeds later oud: 65 jaar in 2012, 67 jaar in 2024 153
3 Pensioenleeftijd als einde arbeidsovereenkomst 154
3.1 Overeengekomen pensioenleeftijd in de arbeidsovereenkomst 154
3.2 De wetgever vindt de pensioenleeftijd een redelijke ontslaggrond 155
3.3 Pensioenontslag en/of pensioenopzegging 156
3.4 Pensioenopzegging na pensioenontslagbeding 157
3.5 Uitleg van pensioengerechtigde leeftijd als pensioenontslagdatum 158
3.6 Pensioenopzegging geen remedie bij latere pensioenontslagdatum 159
4 De juridische en maatschappelijke rechtvaardiging voor pensioenontslag 159
4.1 De wettelijke rechtvaardiging voor pensioenontslag bij AOWleeftijd 159
4.2 Argumenten die einde arbeidsovereenkomst bij AOW-leeftijd rechtvaardigen 160
4.3 Europese rechtspraak bevestigt dat AOW-ontslag juridisch mag 161
4.4 Wat is de rechtvaardiging voor pensioenopzegging na AOW? 162
5 Weinig belemmeringen doorwerken na pensioenleeftijd voor werkgevers 163
5.1 Geen ontslagvergoeding voor AOW-gerechtigden 163
5.2 Geen belemmering voor werkgevers om door te werken me pensioengerechtigden 164
5.3 Soepele regels loondoorbetaling bij ziekte en re-integratie 165
6 Conclusie 165
6.1 De AOW-leeftijd is het ijkpunt voor ouderdom 165
6.2 AOW-leeftijd is rechtvaardiging voor ontslag 165
6.3 AOW-leeftijd loslaten als ontslagreden? 166
8 Het debat over de uitvoering van de sociale verzekeringen geschematiseerd 169
Lex Heerma van Voss
1 Inleiding 169
2 De Ongevallenwet 1901 170
3 Raden 173
4 Bedrijfsverenigingen 175
5 Organisatiewet Sociale Verzekeringen 1952 176
6 Naar het UWV 178
7 Conclusie 183
9 Ongelijkheid in sociale zekerheid: de rol van werkgevers en vakbonden 187
Maarten Keune
1 Inleiding 187
2 De groeiende belangstelling voor ongelijkheid en de rol van de arbeidsmarkt 188
3 Ongelijkheid en inkomen uit arbeid 190
4 Sociale zekerheid 192
5 De rol van vakbonden en werkgevers 194
10 Werkt de WIA? Over de benutting van verdiencapaciteit van arbeidsongeschikten 199
Pierre Koning
1 Inleiding 200
2 Theorie 203
2.1 Het effect van een gedeeltelijke uitkering 203
2.2 Afkappend effect wettelijk minimumloon 205
2.3 Ontmoedigend effect bijstand 206
3 De ‘macrocijfers’: ontwikkelingen in de arbeidsdeelname van arbeidsbeperkten 208
4 Causale empirische analyses 212
4.1 Van macrocijfers naar causaliteit 212
4.2 Wel of geen uitkering 212
4.3 Effecten van hervormingen op de baankans 214
4.4 Effecten van veranderingen in uitkeringen 215
5 Besluit 216
11 De Europese Sociale Pijler van sociale rechten: meerwaarde of dode letter? 219
Hans van Meerten, An Wouters en Jorik van Zanden
1 Inleiding 219
2 Het instrument van de ESP en twee beginselen 222
2.1 De Europese aanbeveling 222
2.2 ESP Beginsel 2: gendergelijkheid 222
2.3 ESP-beginsel 15: inkomen voor ouderen en pensioen 223
3 Sociaal acquis op het gebied van gendergelijkheid en inkomen voor ouderen en pensioen: een kort overzicht 224
3.1 Algemeen 224
3.2 Gendergelijkheid 224
3.3 Inkomen voor ouderen en pensioen 226
4 Wat voegt de ESP toe? 228
4.1 ‘Soft law’ 228
4.2 Gendergelijkheid 228
4.3 Inkomen voor ouderen en pensioen 229
5 Conclusie 230
12 Pensioenzekerheid 235
Theo Nijman
1 Inleiding 235
2 De afruil tussen kosten, ambitie en risico in het ouderdomspensioen 236
3 Maatwerk in pensioenzekerheid in het ouderdomspensioen 238
4 Zekerheid en levenslang pensioen 239
5 Nabestaandenpensioen 241
6 Conclusies 245
13 Het democratisch gebrek in de sociale zekerheid 249
Shirley Oomens en Emma Vossen
1 Het ideaal van economisch zelfstandige burgers 249
2 Betaald werk voor iedereen? 251
3 Huidige mogelijkheden tot participatie voor burgers in de sociale zekerheid 254
3.1 Ziekte en arbeidsongeschiktheid 254
3.2 Werkloosheid/bijstand 256
4 Implicaties zelfredzaamheid: andere rollen burgers, professionals, overheid 258
5 Naar een meer toekomstbestendig democratisch socialezekerheidsstelsel 259
14 Naar een socialer Europa? Naar een geharmoniseerde financiering van de sociale zekerheid in de Europese Unie! 267
Paul Schoukens
1 Inleiding 268
2 Waarom harmoniseren op het gebied van de sociale zekerheid? 270
3 Internationale en Europese (juridische) standaarden inzake socialezekerheidsfinanciering 273
4 De bestaande socialezekerheidsregelingen (harmonisatie) binnen de EU 275
4.1 Het verborgen ‘sociale model’ 275
4.2 De Europese Pijler Sociale Rechten 278
5 Slot: naar een geharmoniseerde financieringsvork in de EU 280
15 Baanpolarisatie en flexibilisering op de Europese arbeidsmarkt: beleidsimplicaties voor Nederland 287
Olaf van Vliet en Lars van Doorn
1 Inleiding 288
2 Globalisering en technologische vooruitgang 289
3 Baanpolarisatie 290
4 Verdringing in het laagbetaalde segment 293
5 Flexibilisering 294
6 Implicaties voor beleid 296
7 Conclusies 299
16 De ontsporing van het stelsel van inkomensafhankelijke toeslagen 305
Gijsbert Vonk
1 Inleiding 305
2 Korte schets van het stelsel van inkomensafhankelijke toeslagen 308
3 Rechtsgrond 309
3.1 Bestrijding armoedeval 309
3.2 Rechtsgrond in breder perspectief 310
4 De instrumentalisering van het stelsel van inkomensafhankelijke toeslagen 312
4.1 Een geharmoniseerd begrippenapparaat 312
4.2 Een voorschots- en verrekeningssystematiek 314
4.3 Centrale uitvoering door de Belastingdienst 316
5 Lessen voor de toekomst 317
5.1 Positieve kanten niet uit het oog verliezen 317
5.2 Van repressief naar ondersteunend overheidsoptreden 318
5.3 Checks en balances in de rechtsstaat 319
6 Conclusie 321
17 De maatschappelijke consequenties van het institutionele pad: regelingen voor werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en bijstand, 1980-2015 323
Cok Vrooman
1 Inleiding 323
2 Institutionele paden en hun maatschappelijk belang 325
2.1 Drie institutionele paden 325
2.2 Maatschappelijk belang van institutionele verandering 327
3 Institutionele veranderingen bij werklozen, arbeidsongeschikten en bijstandontvangers 327
4 Duidt het institutionele pad op systeemverandering? 333
5 Het institutionele pad en de maatschappelijke resultaten 336
6 Lessen voor de toekomst 342
18 Een levensloopperspectief op de sociale zekerheid 349
Daniel van Vuuren en Sander Muns
1 Inleiding 349
2 Inkomensongelijkheid en herverdeling over de levensloop 350
2.1 Theorie 350
2.2 Empirische evidentie 352
3 Methode 353
4 Empirische resultaten 354
4.1 Vrouwen vaker afhankelijk van sociale zekerheid dan mannen 354
4.2 Inkomensherverdeling via bijstand en WIA 357
4.3 Inkomensherverdeling via de AOW-financiering 360
5 Conclusie en beschouwing 361
Over de auteurs 365
