Grondslagen van het recht: Hoofdlijnen

Afkortingen 17

1 Recht 21
1 Rechtsregels 21
2 Rechtsregels en andere sociale regels 22
3 Rechtssysteem 23
3.1 Functies van het rechtssysteem 23
3.2 Functies van staatsorganen 23
4 Soorten rechtsregels 24
4.1 Gedragsnormen 24
4.2 Sanctienormen 25
4.3 Bevoegdheidsverlenende normen 25
5 Positiviteit, gelding en effectiviteit van recht 26
5.1 Positiviteit 26
5.2 Gelding 26
5.3 Effectiviteit 27
6 Twee betekenissen van ‘recht’ 27
6.1 Objectief recht 28
6.2 Subjectief recht 28
6.3 Subjectief recht en objectief recht 29

2 Indelingen in het recht 31
1 Inleiding 31
2 Codificatie, wetboeken en wetten 31
3 Rechtsgebieden 32
4 Publiekrecht en privaatrecht 32
4.1 Publiekrecht 34
4.2 Privaatrecht 37
5 Andere onderscheidingen en indelingen van rechtsregels 40
5.1 Dwingend en aanvullend recht 40
5.2 Formeel en materieel recht 41
5.3 Internationaal en nationaal recht 42

3 Rechtsbronnen 47
1 Criteria voor het herkennen van rechtsregels 47
1.1 Soort regel 47
1.2 Onderwerp van de regel 48
1.3 Herkomst van de regel 48
2 Formele rechtsbronnen 48
2.1 Wet 50
2.2 Jurisprudentie 50
2.3 Ongeschreven recht 53
2.4 Verdragen 58
2.5 Besluiten van internationale organisaties 59
2.6 Internationale jurisprudentie 59
3 Kenbronnen 59

4 De organisatie van de staat: wetgevende en bestuurlijke organisatie 63
1 Verdeling van de staatsmacht als organisatieprincipe 63
1.1 Trias politica 63
1.2 Decentralisatie en deconcentratie 65
2 Organisatie van de centrale overheid 68
2.1 Koning en regering 68
2.2 Staten-Generaal 70
2.3 Raad van State 73
3 Organisatie van de decentrale overheid 74
3.1 Toezicht 75
3.2 Provincies en gemeenten 75

5 De organisatie van de staat: rechterlijke organisatie 79
1 Inleiding 79
2 De uitdrukking ‘rechterlijke macht’ 79
3 De belangrijkste rechterlijke colleges 80
4 De bevoegdheid van rechters: absolute en relatieve competentie 82
4.1 Absolute competentie in eerste aanleg 82
4.2 Relatieve competentie in eerste aanleg 83
5 Rechtsmiddelen 84
5.1 Gewone rechtsmiddelen 85
5.2 Buitengewone rechtsmiddelen 88
6 Het Openbaar Ministerie 89
6.1 Taken 89
6.2 Organisatie van het Openbaar Ministerie 90
7 De procureur-generaal bij de Hoge Raad 90
8 Belangrijke uitgangspunten 91

6 Wetgeving 101
1 Het dubbele wetsbegrip 101
1.1 Wet in formele zin 101
1.2 Wet in materiële zin 102
1.3 Soorten wetten in materiële zin en beslissingen in individuele gevallen 105
1.4 Belang van het onderscheid wet in formele en materiële zin 106
1.5 Verhouding formeel en materieel wetsbegrip 108
1.6 Beleidsregels (pseudowetgeving) 108
2 Attributie en delegatie van wetgeving 109
2.1 Het onderscheid tussen attributie en delegatie 109
2.2 Delegatieterminologie in de Grondwet 111
3 Hiërarchie van wetten en voorrangsregels 112
4 Beoordeling van wetten 113
4.1 Rechterlijke toetsing en toetsingsregels 113
4.2 Toetsingsverboden 113
4.3 Wel toetsing toegestaan 115
4.4 Repressief toezicht door de regering 116
4.5 Samenloop van wetgeving 117

7 Bestuursrecht 119
1 Inleiding 119
2 Bestuurshandelingen en bestuursbesluiten 119
2.1 Bestuurshandelingen 120
2.2 Besluiten: algemeen 121
2.3 Besluiten van algemene strekking 122
2.4 Besluiten in een concreet geval: beschikkingen 123
2.5 Beschikkingen met een sanctiekarakter 123
3 Bestuursbevoegdheden: grondslag en maatstaven 125
3.1 Grondslag in het recht 125
3.2 Maatstaven: beginselen van behoorlijk bestuur 126
3.3 Normen betreffende voorbereiding en advies 131

8 Rechtsbescherming tegen de overheid en bestuursprocesrecht 133
1 Inleiding 133
2 Hoofdlijn 134
2.1 Tegen welke besluiten? 135
2.2 Belanghebbenden 136
3 Bestuursrechtelijke rechtsbescherming 136
3.1 Voorprocedures: bezwaarschriftenprocedure en administratief beroep 136
3.2 Toetsing 137
3.3 Behoorlijke procedure 138
3.4 Beroep op de bestuursrechter 139
3.5 Spoedvoorzieningen 140
4 Rechtsbescherming door de burgerlijke rechter 141
5 Nationale ombudsman 141
6 Klachtenbehandeling door een bestuursorgaan 142

9 Privaatrecht: vermogensrecht 145
1 Inleiding 145
2 De onderdelen van het privaatrecht 145
2.1 Personen- en familierecht 146
2.2 Vermogensrecht en vermogen 146
3 Verdere onderscheidingen van vermogensrechten 147
3.1 Absolute en relatieve rechten 148
3.2 Volledige en beperkte rechten 149
3.3 Rechten op zaken en rechten op goederen 151
4 Goederenrecht en verbintenissenrecht 151
4.1 Goederenrecht 151
4.2 Verbintenissenrecht 152
5 Rechtsfeiten 152
5.1 Feiten en rechtsfeiten 153
5.2 Rechtsfeiten: categorieën 153
5.3 Handelingen met rechtsgevolg 153
5.4 Rechtshandelingen: eenzijdig en meerzijdig 154

10 De overeenkomst 157
1 Inleiding 157
2 Omschrijving van de overeenkomst 157
3 Indeling van overeenkomsten 158
3.1 Verbintenisscheppende overeenkomsten 158
3.2 Andere soorten overeenkomsten 158
4 De totstandkoming van de overeenkomst 159
4.1 Aanbod en aanvaarding 159
4.2 Handelingsbekwaamheid 160
4.3 Wil, verklaring of vertrouwen 162
4.4 Wilsgebreken: dwaling, bedrog, bedreiging en misbruik van omstandigheden 164
5 De overeenkomst en het beginsel van contractsvrijheid 167
5.1 Het beginsel van contractsvrijheid 167
5.2 Aanvullende werking 168
5.3 Beperkende werking 170
6 Tekortkomingen bij de nakoming van een overeenkomst 172
6.1 Wanprestatie 173
6.2 Schuld en risico 174
6.3 Toerekenbare tekortkoming 174
6.4 Overmacht 177
6.5 Verzuim en ingebrekestelling 178

11 Onrechtmatige daad 181
1 Inleiding 181
2 Voorwaarden voor een actie uit onrechtmatige daad 182
2.1 Onrechtmatige daad 182
2.2 Toerekenbaarheid 185
2.3 Schade 186
2.4 Causaal verband 188
2.5 Relativiteit 190
3 Aansprakelijkheid voor gedragingen van anderen 191
3.1 Kinderen tot 14 jaar 191
3.2 Kinderen van 14 en 15 jaar 192
3.3 Ondergeschikten 193
4 Toerekenbare tekortkoming 194

12 Sancties in het vermogensrecht 197
1 Inleiding 197
2 Sancties van rechtswege 197
2.1 Nietigheid 198
2.2 Schadevergoeding 198
3 Buitengerechtelijke sancties 198
3.1 Vernietiging 199
3.2 Ontbinding van een wederkerige overeenkomst 199
3.3 Boete op grond van boetebeding 200
3.4 Eigenrichting 200
4 Sancties via de rechter 200
4.1 Nakoming 200
4.2 Schadevergoeding 201
4.3 Reële executie 201
4.4 Dwangsom 202
4.5 Gijzeling 202
5 Kanttekeningen 203

13 Burgerlijk procesrecht 205
1 Inleiding 205
2 Functies van het burgerlijk procesrecht 205
3 Bronnen van het burgerlijk procesrecht 206
4 Contentieuze en voluntaire rechtspraak 206
5 Personen en instanties in het burgerlijk proces 206
5.1 Rechter, griffier 206
5.2 Partijen 207
5.3 Advocaat 207
6 De dagvaardingsprocedure voor de rechtbank 208
6.1 Dagvaarding 208
6.2 Procedure op tegenspraak en verstekprocedure 208
6.3 Verder verloop 208
6.4 Vonnissen 209
7 Het kort geding 209
8 Verzoekprocedure 210
9 Kosten 210

14 Strafrecht: algemeen 213
1 Strafrecht als sanctierecht 213
1.1 Sancties 213
1.2 Strafrechtelijke sancties 214
1.3 Sancties in andere rechtsgebieden 214
2 Wanneer strafrecht? 214
2.1 Ernstige inbreuken 214
2.2 Ordeningsrecht 215
2.3 Internationaal recht 215
3 Materieel en formeel strafrecht 216
3.1 Materieel strafrecht 216
3.2 Formeel strafrecht 217
4 Legaliteitsbeginsel 217
4.1 Staatsrechtelijk legaliteitsbeginsel 218
4.2 Strafrechtelijk legaliteitsbeginsel 218
4.3 Vier aspecten van het legaliteitsbeginsel 218
5 Strafbare feiten (delicten) 221
5.1 Strafbepalingen 222
5.2 Misdrijven en overtredingen 223

15 Strafrecht: de delictsomschrijving 225
1 Inleiding 225
2 Bestanddelen strafbaar feit 226
2.1 Personen 226
2.2 Gedrag 227
3 De psychische gesteldheid van de dader 227
3.1 Opzet (dolus) 228
3.2 Schuld (culpa) 229
4 Andere bestanddelen van de delictsomschrijving 230

16 Strafrecht: wederrechtelijkheid en schuld 233
1 Elementen van het strafbare feit: wederrechtelijkheid en schuld 233
2 Bestanddelen en elementen 234
3 Strafuitsluitingsgronden 235
4 Rechtvaardigingsgronden 235
4.1 Overmacht als rechtvaardigingsgrond 236
4.2 Noodweer 239
4.3 Wettelijk voorschrift 241
4.4 Bevoegd gegeven ambtelijk bevel 242
4.5 Het ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid 243
5 Schulduitsluitingsgronden 245
5.1 Ontoerekenbaarheid 246
5.2 Overmacht als schulduitsluitingsgrond 246
5.3 Noodweerexces 247
5.4 Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel 248
5.5 Afwezigheid van alle schuld (AVAS) 249
6 Procesrechtelijk kader: artikel 350 Sv 250

17 Strafprocesrecht: algemeen 257
1 Inleiding 257
2 Fasen in het strafproces 258
3 Formeel en materieel strafrecht 258
4 Functies van het strafprocesrecht 259
5 Bronnen van strafprocesrecht 260
5.1 De wet 261
5.2 Verdragen, besluiten van de EU en internationale jurisprudentie 262
5.3 Nationale jurisprudentie 263
5.4 Ongeschreven rechtsbeginselen 263
6 Personen en instanties in het strafproces 265
6.1 De verdachte 265
6.2 De raadsman 269
6.3 Opsporingsambtenaren 270
6.4 Het Openbaar Ministerie 270
6.5 De met rechtspraak belaste leden van de rechterlijke macht 272
6.6 Het slachtoffer 273
7 Andere onderzoekshandelingen 274
7.1 De informatieve voorfase 274
7.2 Bijzondere opsporingsbevoegdheden 275

18 Voorbereidend onderzoek en eindonderzoek in strafzaken 277
1 Inleiding 277
2 Het voorbereidend onderzoek 277
2.1 Dwangmiddelen: definitie, doel, normering 277
2.2 De dagvaarding 281
3 Het eindonderzoek 282
4 De beslissing van de rechter 284
4.1 Feit bewezen 285
4.2 Feit strafbaar 287
4.3 Verdachte strafbaar 288
4.4 Sanctie 288
4.5 Einduitspraken 288
5 Rechtsmiddelen 289

19 Strafrechtelijke sancties 291
1 Inleiding 291
2 Straffen en maatregelen 291
3 Straffen 292
3.1 Hoofdstraffen 292
3.2 Bijkomende straffen 293
3.3 Strafvorm 294
3.4 Strafmaat 294
4 Maatregelen 295
5 Andere sancties 297

20 Internationaal recht 299
1 Inleiding 299
2 De internationale samenleving: soevereiniteit en interdependentie 299
2.1 Soevereiniteit 300
2.2 Kenmerken van de internationale samenleving 300
3 Subjecten van internationaal recht 302
3.1 Staten 303
3.2 Internationale organisaties 304
3.3 Individuen 305
4 Bronnen van internationaal recht 307
4.1 Verdragen 308
4.2 Internationaal gewoonterecht 310
4.3 Algemene rechtsbeginselen 312
4.4 Jurisprudentie 313
4.5 Doctrine 314
4.6 Besluiten van internationale organisaties 314
5 Verhouding internationaal en nationaal recht 315
5.1 Monisme of dualisme 315
5.2 De Nederlandse rechtsorde en het internationale recht 316
5.3 Bijzonder karakter van het Europees recht 318
6 Internationale geschillenbeslechting 318
6.1 Het Internationaal Gerechtshof (IGH) 319
6.2 Rechtsmacht ter zake van geschillen 320
6.3 Procedure 321
6.4 Adviesbevoegdheid 321

21 Recht der internationale organisaties 325
1 Inleiding 325
2 Kenmerken 325
3 Indelingen 326
4 De Verenigde Naties (VN) 327
4.1 Algemeen 327
4.2 Organen 328
5 De Raad van Europa 330
5.1 Algemeen 330
5.2 Organen 331
6 De Europese Unie (EU) 331
6.1 Algemeen 331
6.2 Ontwikkeling van de Europese Unie 332
6.3 Beginselen en doelstellingen 335
6.4 Taken, bevoegdheden en besluitvorming van de EU 336
6.5 Instellingen van de Europese Unie 339
6.6 Het Europees recht 345
6.7 Europees recht en de nationale rechtsorde 347

22 Internationale procedures inzake mensenrechten 351
1 Inleiding 351
2 De Universele Verklaring van de rechten van de mens 351
3 Internationale mensenrechtenverdragen 353
3.1 Indelingen 353
3.2 Werking in de nationale rechtsorde 354
4 Internationaal toezicht op mensenrechten in het algemeen 356
4.1 Organen 356
4.2 Vormen van toezicht 356
5 Toezichtprocedures onder het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden 357
5.1 Algemeen 357
5.2 Toezichtprocedures 358
5.3 Organen 358
5.4 Het particuliere klachtrecht 359
5.5 Schending van mensenrechten door Nederland 363
5.6 Het statenklachtrecht 365
5.7 De rapportageprocedure 366

Jurisprudentieregister 369
Trefwoordenregister 373