Een bevriend uitgever van Harvard Business School Press vertelde mij dat iemand die over een onderwerp drie boeken gelezen heeft (of de digitale variant daarvan) als een kenner werd gezien. Vanaf vijf boeken mag je je een expert noemen. En met die wetenschap kan ieder een eigen leerlijn voor zichzelf uitstippelen. Soms krijg je die cadeau. Soms moet je flink zoeken. Tim Ferriss, bekend van zijn populaire boek De werkweek van 4 uur, hanteert de techniek om bij de groten in een vakgebied in de leer te gaan. Zijn stelling is dat je elke techniek en kennis binnen zes maanden kunt opdoen. Tot op top- of wereldklasse niveau. Focus en de juiste technieken. Zo leerde hij vechtsporten, tango dansen, diverse talen, alles over zijn lichaam (geboekstaafd in Body), en uiteindelijk chef-waardig koken.
Horizontaal lezen betekent zoiets als kijken door wie een auteur beïnvloed is en waar zijn invloed zich uitstrekt. Verticaal is even afstand nemen (de helikopter view) en de diepte in met een onderwerp. Zo bouw je een brede, deskundig scala aan kennis op. Die schrijvers hebben zich ook weer laten beïnvloeden. En meestal door deskundigen.
Mijn grote project behelst de studie van honderd boeken uit de wereldliteratuur. De grote kenner waar ik op rust, is Steinz Gids voor de wereldliteratuur. Honderd boeken, elk kwartaal één. Steinz hanteert spinnenwebben waarin de invloed van de auteurs en van hun werk te vinden is. Dit is het horizontale deel. (Auto)biografieën en studies van experts, tijdsdocumenten en dergelijke zorgen voor de verticale component. En natuurlijk minimaal vijf titels.
En zo was dit kwartaal de eerste titel In ongenade van J.M.Coetzee uit 1999. Het boek won de prestigieuze Booker Prize. Coetzee ontving in 2003 de Nobelprijs voor de Literatuur. Coetzee is een Zuid-Afrikaanse schrijver, maar heeft vele jaren in Amerika gewerkt en woont tegenwoordig in Australië. Het is een intense roman met een politiek thema: de overname van de macht in Zuid-Afrika door gekleurde mensen. En blanken in de persoon van David Lurie verliezen dat. Coetzee is in zijn werk beïnvloed door vele schrijvers. Nederlandse auteurs als Frederik van Eeden bijvoorbeeld. De thema’s uit Dostojevski’s Misdaad en straf zijn niet ongebruikt gelaten. In Ongenade is geen vrolijke kost. Coetzee blijkt ook geen lachebek te zijn. Alhoewel zijn biograaf J.C.Kannemeyer daar wat omheen schrijft in J.M.Coetzee Een schrijversleven. Zijn primaire studiemateriaal waren het werk, interviews, artikelen en dergelijke. Kannemeyer heeft drie jaar intensief aan deze vuistdikke en mooie biografie gewerkt om een maand na het verschijnen in 2011 te overlijden. Ook een dramatisch verhaal.
De literatuurwetenschappelijke kant van Coetzee komt naar voren in David Attwell’s Het universum van J.M.Coetzee. Aan de hand van de verschillende versies en aantekeningen die de auteur van een boek gemaakt en bewaard heeft, bespreekt hij alle boeken die Coetzee geschreven heeft. De beweegreden van Coetzee voor thema’s en locaties. De ontwikkeling van de karakters en hoofdpersonen in het werk. Coetzee heeft in zijn werk een alter ego geïntroduceerd: Elizabeth Costello. Wie is zij en wat is haar rol in zijn werk?
Schrijvers als Coetzee worstelen met hun publiek waar het de rol van de roman betreft. In ongenade heeft in zwart Zuid-Afrika zo veel kritiek ontvangen dat Coetzee besloot te verhuizen. Het goede verhaal (2008) is de briefwisseling tussen Coetzee en psycho-analytica Arabella Kurtz over de rol van filosofie en psychologie in verhalen. Waar is de grens van fictie en waarheid?
En in zo’n leesreis kom je onverwachtse gasten tegen. De reisbeschrijving Het beloofde land van Adriaan van Dis beschrijft de ervaringen van zijn reis in 1990 door de Karoo. Het grote kale gebied in noordwesten van Kaapstad waar In ongenade ook gesitueerd is. Hetzelfde complexe thema: de blanke Afrikaner en grondbezitters die langzaam vertrekken en zich teruggedrongen voelen door de gekleurde medemens.
Alle werken van Coetzee inclusief studies en biografie zijn met liefde voor het boek uitgegeven door uitgeverij Cossee.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
