Het iconische voorbeeld is natuurlijk De prooi van Jeroen Smit (voorafgegaan door het terecht bekroonde Het drama Ahold dat we niettemin met enige hindsight een vingeroefening mogen noemen). Maar ondanks minder lauweren doen boeken als De vastgoedfraude (en het vervolg De ontknoping) van Vasco van der Boon en Gerben van der Marel, of het even vermakelijke en onthutsende relaas over de teloorgang van PCM, De geldpers van Joost Ramaer daar niet voor onder. En dan laten we de enorme stapel meer dan relevante publicaties over de financiële crises en andere schuldenbergen, en recent de keerzijde van big data (privacy!) maar even voor wat ze zijn.
Kort geleden verschenen twee boeken die deze traditie monter voortzetten. In Branson ontmaskerd doet journalist (en opmerkelijk genoeg ook auteur van de geautoriseerde biografie van Branson) Tom Bower precies wat er op de titelpagina staat: ‘golden boy’ Richard Branson ontmaskeren, als iemand die werkelijk alles inzet ter meerdere eer en glorie van zichzelf. Met zelfs een eigen eiland om heel creatief belasting te ontduiken. Om zo met groots (PR) gebaar miljarden te kunnen toezeggen om (bijvoorbeeld) de klimaatcrisis te beheersen. Toezeggen dus, niet uitkeren.
Van Nederlandse bodem is Operatie werk Arthur de deur uit, een door NRC-journalisten Joep Dohmen en Jeroen Wester ‘geannoteerde’ weergave van het schotschrift van Arthur Gotlieb richting NZa management dat na de zelfmoord van de auteur mag worden gezien als afscheidsbrief. Maar vooral is het een onthutsend en minutieus goed onderbouwd betoog van een werknemer die het totaal niet eens is met zijn negatieve werkbeoordelingen, en op zoek gaat naar het waarom. Die zoektocht laat zich lezen als verslag van iemand die langzaam maar zeker op nietsontziende wijze wordt fijngemalen door zijn eigen managers. Omdat hij zonder de klok te willen luiden de vele misstanden en ongewenste belangenverstrengelingen binnen het NZa op de agenda wil krijgen.
Overigens is het dan weer ontluisterend om te horen dat juist de NZa een van de twee toezichthouders is die nog enigszins op afstand opereert en dus met enige afstand toezicht kan houden. De rest woont vaak letterlijk in bij het betreffende ministerie. Of kruipt er figuurlijk bij in bed: ambtenaren/bestuurders worden toezichthouders, en/of vice versa.
Wie na al dit ‘geweld’ even terug wil naar de tijd dat transparantie nog afhing van hoe goed de ramen waren gezeemd, is er Gouden jaren van Annegreet van Bergen, ‘het verhaal van de ongekende naoorlogse groei die ons leven op alle fronten heeft veranderd’. De wekelijkse teil die een dagelijkse douche werd, het papieren loonzakje een digitale bankrekening en de boterham met tevredenheid een broodje gezond. Ter relativering en vooral vermaak!
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
