Heleen was dolblij toen ze leidinggevende kon worden van haar eigen afdeling. ‘Ik had allerlei ideeën voor verbeteringen. Ik werd echter de baas over mijn eigen collega’s. Dat was vreemd. Gesprekken verstomden als ik de kamer binnenliep. Maar er was één collega voor wie ik vooral beducht was: Henk. Hij had al jaren officieus de rol van teamleider. Hij kende de ins en outs van de hele organisatie. Hij maakte alle afspraken met de buitendienst. Ook na mijn promotie ging hij zijn eigen gang. Zo bestelde hij op eigen houtje kantoorvoorraden, in hoeveelheden alsof we een warenhuis runden. Op maandagochtend sloop ik zo ongeveer naar binnen. Henk zat dan meestal achter zijn computer, met zijn rug naar de werkvloer. Hij bleef zo zitten, zonder zich om te draaien, ook als ik een vraag stelde.’
Valse ideeën over goed leiderschap
Zo begint een van de verhalen in Nooit meer bang op je werk. In het boek komen uiteenlopende angsten aan bod, zowel onder professionals als leidinggevenden. Denk aan faalangst, sociale angst, angst voor ontslag, smetvrees, spreekangst en telefoonangst. Wie zich in het verhaal van een van de geïnterviewden herkent en graag meer wil weten, kan meteen doorbladeren naar het tweede deel: Adviezen van experts. Daarin leggen coaches, therapeuten en wetenschappers de mechanismes bloot die achter specifieke stressreacties schuilgaan. Een hoofdstuk gaat specifiek in op angsten die vooral onder managers spelen. ‘Er bestaan veel valse ideeën over wat goed leiderschap is’, vertelt coach Hilde Mariën in dat deel.
Niet mogen falen
‘Leidinggevenden denken vaak dat ze alles moeten weten en kunnen, meteen hun antwoord klaar moeten hebben en altijd sterk moeten zijn en doorgaan’, zegt Mariën. Zo’n houding is niet zonder risico: ‘Als je geen pas op de plek mag maken, niet mag aarzelen en ook niet mag falen, zet je jezelf enorm onder druk. Je gaat dan voortdurend over je eigen grenzen heen, zowel mentaal, fysiek, emotioneel en sociaal. Dat creëert stress, niet alleen bij jezelf, maar ook binnen het team.’ Zo’n houding is volgens Mariën funest voor het vertrouwen op de werkvloer: ‘Als een leidinggevende zich niet kwetsbaar durft op te stellen, voelen medewerkers haarfijn aan dat hij of zij iets achterhoudt. Zo ontstaan afstand en wantrouwen.’
Goed onder druk presteren
‘Topmanagers geven vaak jarenlang vol gas,’ zegt ook trainer Leonie Stekelenburg van trainings- en adviesbureau Being the Web of Life. ‘Ze zijn gewend ‘het hoofd koel te houden’ en scherp te focussen. Ze denken daardoor goed onder druk te presteren en rationeel te opereren, maar in werkelijkheid handelen ze naarmate de dag vordert steeds vaker vanuit hun reptielenbrein. Zo komen ze steeds strakker te staan. Zelf merken ze dat niet zo, maar hun omgeving wel.’
Waarschuwingssignaal
Het kan lonen om wat dieper te graven, zegt bètacoach Saskia Slotboom: ‘Onderzoek welke automatische reactiepatronen er bij jou spelen. Wat leveren ze je op en wanneer zitten ze je in de weg? Door meer te leren over de werking van spanning en stress bij jouzelf en anderen begrijp je beter wat er gebeurt in lastige gesprekken. Als je bijvoorbeeld merkt dat je ademhaling oppervlakkig wordt, of er spanning ontstaat in je schouders of kaak, kun je dat zien als waarschuwingssignaal. Wanneer je zoiets bij je gesprekspartner ziet gebeuren, geldt hetzelfde.’
Zelfkennis is essentieel
Om beter voor zichzelf en hun team te zorgen, is zelfkennis voor leidinggevenden essentieel. Mariën: ‘Probeer te ontdekken waar je goed in bent, waarin niet en onder welke omstandigheden je het beste functioneert. Ieder mens heeft onvolkomenheden, daar ontkom je niet aan. Hoe je daarmee omgaat bepaalt of je een goede of een slechte leidinggevende bent.’
Vrede
In therapie ontdekte Heleen hoe de constante ruzies tussen haar ouders haar hadden gevormd. ‘Ik was voortdurend op mijn hoede, altijd gericht op het voorkomen van ruzie. In mijn werk was ik in eenzelfde situatie terechtgekomen. Op een woensdagochtend bleven Henk en ik alleen achter aan de koffietafel. ‘Ik ben zo moe van het vechten,’ zei ik. ‘Ik word er verdrietig van. Ik zou zo graag met je willen sparren, in alle openheid.’ Waarop Henk zei: ‘Vertel dan eens: hoe zie je mijn positie?’ Ik zei: ‘Ik ben de kapitein. Ik bepaal de richting. Maar jij bent de stuurman. Je bent altijd aanwezig en zorgt dat het schip goed blijft varen.’ Er gleed een glimlach over zijn gezicht. Er was voor het eerst vrede tussen ons.’
Over Jolein de Rooij
Jolein de Rooij is psycholoog en journalist. Ze schrijft tijdschriftartikelen en blogs, vaak op basis van interviews. Ze publiceert onder andere in Psychologie Magazine en Intermediair.
