Meer dan 80 procent van alle zoogdieren leeft langer in een dierentuin dan in het wild, een effect dat voor diersoorten die in het wild een groter risico hebben om opgegeten te worden logischerwijs nog eens groter is.
In de beschermde omgeving van een dierentuin hebben ze geen last van roofdieren, krijgen ze voldoende eten en is er medische zorg voor het geval dat nodig is. Of ze ook gelukkiger zijn is echter maar de vraag. De meeste dieren in gevangenschap vertonen verschillende symptomen van een beschadigd mentaal welzijn. Giraffen worden in een dierentuin bijvoorbeeld gemiddeld ouder dan in het wild, maar een studie uit 2001 naar 214 giraffen in tientallen dierentuinen liet ook schokkende hoeveelheden verstoord gedrag zien. Bijna 30 procent liep bijvoorbeeld vaak rusteloos op en neer te ijsberen Het streven naar fysieke gezondheid levert niet automatisch ook een betere mentale gezondheid op. Ook niet voor mensen.
Veiligheid
De trend om steeds meer stressoren en risico’s middels wetgeving, maatregelen of sociale controle uit naam van veiligheid uit te bannen lijkt misschien wenselijk, maar is dat allerminst.
Net geen eeuw geleden, in de jaren dertig van de vorige eeuw, viel het (landschaps)architect Carl Theodor Sørensen op dat kinderen helemaal niet graag speelden op de speciaal voor hen gefabriceerde speeltuintjes, maar in plaats daarvan juist liever met houten planken, modder, metaal en stenen aan de slag gingen. Dat bracht hem op een idee, en in 1943 opende hij in Endrup, Denemarken, de eerste echte adventure playground, een concept waarbij kinderen niet alleen een veel grotere vrijheid kregen, maar ook veel ‘gevaarlijke’ materialen zoals hamers, spijkers, zagen, planken, metalen buizen enzovoorts. Vanuit daar groeide het idee uit tot zo’n duizend van dergelijke speeltuinen wereldwijd, waardoor er ook aardig wat onderzoek is geweest naar dit type ‘gevaarlijke’ speeltuin.
Risico's
Allereerst het gevaar van adventure playgrounds. Ja, natuurlijk, er zijn veel meer potentiële risico’s aanwezig dan op de typische splintervrije speeltuin, bekleed met rubberen tegels, waar zelfs de horizontale ladder – waar het de uitdaging is om al hangend aan je eigen armkracht de overkant te bereiken – in rap tempo verdwijnt vanwege het valrisico, maar tóch gebeuren er minder ongelukken op een adventure playground. Normale speeltuinen zijn gewoon zó saai geworden, dat het voor een kind vrijwel onmogelijk is om er enige uitdaging of plezier uit te halen, waardoor factoren als onoplettende verveling, ‘stunten’ om maar enige sensatie te ervaren en het gebrek aan mogelijkheden om risico’s te leren herkennen en ermee om te leren gaan er juist voor zorgen dat er toch meer ongelukken gebeuren.
De praktijk
Op Parish School in Houston, Texas, hebben ze twee speeltuinen. Eentje gebouwd conform de eisen van de veiligheidsindustrie, en eentje conform de adventure playground principes, waarvan sommige onderdelen zelfs door kinderen zélf ontworpen zijn. De adventure playground bleek drie keer zo weinig ongelukken op te leveren dan de ‘veilige’ speeltuin, ofschoon beide veiliger zijn dan activiteiten als ‘alleen thuis zijn onder de 15 jaar’ of ‘hardlopen’, terwijl een activiteit als tennis bijvoorbeeld al bijna twintig keer zo onveilig is als de adventure playground en voetbal 166 keer zo onveilig.
Natuurlijke ontwikkeling
Maar zelfs al zou de adventure playground níet veiliger zijn, zou het alsnog de moeite waard zijn om het risico tóch te nemen. Uit een onderzoek onder Australische kinderen, van tussen de 48 en 64 maanden oud, bleek dat er een grote discrepantie was tussen de mate van uitdaging en opwinding die ze zochten, zoals gemeten door het type speeltoestellen waar ze voor kozen als ze de keuze hadden, en de mate waarin de speelmogelijkheden die ze in de praktijk hadden daar de mogelijkheid voor boden. Hun natuurlijke ontwikkeling werd simpelweg geremd door een tekort aan mogelijkheden om risico te nemen, nieuwe vaardigheden aan te leren of bestaande vaardigheden verder te ontwikkelen.
Hetzelfde patroon is ook terug te zien in een ander onderzoek, van Meghan Talarowski, die ontdekte dat de ‘gevaarlijke’ Londense speeltuinen niet alleen 55 procent meer bezoekers trokken, maar kinderen daar ook langer én intensiever speelden dan in de ‘veilige’ Amerikaanse speeltuinen. Al heb ik ‘gevaarlijk’ en ‘veilig’ tussen aanhalingstekens moeten zetten, omdat hetzelfde onderzoek wederom uitwees dat op de ‘veilige’ speeltuinen juist méér ongelukken gebeurden. Wil je dat kinderen méér buitenspelen, de obesitasplaag gekeerd wordt, angststoornissen en depressies teruggedrongen worden en kinderen zich ontwikkelen tot mentaal gezonde volwassenen? Geef ze dan de mogelijkheid om stressoren op te zoeken en te ervaren.
Zelfontplooiing
Het faciliteren van kinderen om zich bloot te kunnen stellen aan gecontroleerde stressoren, óók als die risico’s met zich meebrengen, nee, júist als die risico’s met zich meebrengen, is essentieel voor de ontwikkeling van kinderen. Door kinderen al op jonge leeftijd te remmen in hun mogelijkheid tot zelfontplooiing en hun natuurlijke drang tot die ontwikkeling zelfs actief tegen te gaan door overdreven risicomijding, neemt de rest van hun levenskwaliteit af.
En voor volwassenen? Daar is het niet anders. Een aantal jaar geleden besteedde het tv-programma Tegenlicht aandacht aan het Mehrgenerationenhaus in Salzgitter, Duitsland, een instelling waarin verschillende vormen van opvang en zorg onder één dak plaatsvinden, zoals kinderopvang en ouderenzorg, waarbij de mens met al haar menselijkheden centraal wordt gezet. In het programma komt een medewerker aan het woord die beschrijft dat we in een angstige wereld leven waarin mensen steeds minder mogen, omdat alles als potentieel gevaar wordt beschouwd. Kinderen en ouderen die geen mesje meer mogen vastpakken om een appel te snijden, omdat daar risico aan kleeft. Maar, zo vertelt ze, als je de omgeving op die manier inricht, dan worden mensen vanzélf bang. Ze worden dan zó onzeker dat een mesje inderdaad een risico wordt. Laat mensen echter een omgeving zien waarin daar ontspannen mee wordt omgegaan, mensen zichzelf kunnen zijn en ze naar vermogen mogen meehelpen, dan zijn ze gelukkiger. De oude vrouw die een appel snijdt gaat trots naar huis, omdat ze voor iemand anders die appel mocht snijden.
Wat blijft er over van het leven als we ons blindstaren op veiligheid?
Over Edwin Zasada
Edwin Zasada (1985) volgde de militair-wetenschappelijke opleiding Krijgswetenschappen aan de Koninklijke Militaire Academie. Tijdens zijn loopbaan als officier bij de pantserinfanterie rondde hij in de avonduren zowel een master Strategic Human Resource Management als een master Business Process Management & IT af.
