Vanzelfzwijgend

Vanzelfzwijgend gaat over de emotionele logica van organisatiepatronen en helpt deze te doorgronden in je eigen vraagstukken. Dat gebeurt vanuit een systeempsychodynamisch perspectief. Het boek biedt theoretische concepten - zoals collusie, projectieve processen, holding en containment, onbewuste communicatie – en vele herkenbare, behulpzame praktijkvoorbeelden.

Emotionele logica

In de introductie van Vanzelfzwijgend poneer ik dat de aandacht voor de emotiekant van organiseren inmiddels gangbaar is geworden. Emoties meebrengen naar het werk is geaccepteerd geraakt. Meestal echter is sprake van een individualiserende benadering. Vanzelfzwijgend is anders. Het biedt taal en concepten voor een systemische benadering. Emoties worden opgevat als verhalen van relaties en context. Verhalen die gelaagd zijn - ook als ze gestold zijn of bubbels zijn gaan vormen – en het verdienen om ontsloten te worden. De logica van emoties kan dan duidelijk worden en de verhalen kunnen aangrijpingspunten opleveren voor (verdere) diagnose en interventies.

Begrippen uit het systeempsychodynamisch perspectief maken inzichtelijk hoe emotionele logica kan werken en zich vanzelfzwijgend kan organiseren. Omdat werk verlangens, moeilijke en spannende emoties met zich meebrengt, zullen er sociale structuren kunnen ontstaan – hierop gebaseerd – met als functie helpen te (ver)dragen en hanteerbaar te maken. Het zijn daarmee processen die, ook als we ze kennen en doorhebben, zullen blijven optreden.

De rol van interventionist

Dit uitgangspunt van een systemische benadering van emoties trek ik door naar de rol van interventionist: wat zich bij diegene aan emoties manifesteert wordt opgevat als een weerspiegeling van patronen, interacties en relaties in het sociale systeem waarin die aan het werk is. En daarmee als een bron van kennis. Diegene kan zijn voelsprieten voor een dergelijke systemische benadering ontwikkelen: onder andere door te leren zichzelf te monitoren en te werken met parallelprocessen. Hoe komt uitgebreid aan de orde in de hoofdstukken ‘Jezelf gidsen in patronen, emoties en onderstroom’ en in ‘Jongleren met identificatie’ en in het intermezzo ‘Werken met jezelf als instrument’.

Zelforganiserende processen

Een onderwerp dat in veel gedaanten terugkomt is hoe emotionele logica een zichzelf organiserend proces kan zijn. Onder andere in het ontstaan van holding en containment rond verlangens, moeilijke en spannende emoties. Ik werk verschillende lijnen uit. De rol die leidinggevenden en interventionisten hier spelen (en zouden moeten spelen) en daarnaast ruim baan aan de gedachte hoe holding en containment zichzelf organiseren. Zelforganiserende processen die te herkennen zijn in de verhalen die mensen met elkaar maken, in de sociale structuren die ontstaan en de functie die deze hebben. Ik behandel dit ‘vanzelfzwijgende’ fenomeen in het boek ‘ontschuldigend’, zowel vanuit de kracht en bescherming die het mensen biedt, als vanuit de schaduwzijden.

De kracht die dergelijke zelforganiserende processen mensen bieden komt naar voren in het intermezzo ‘Zelf een holding maken’ en het hoofdstuk over tegenspraak (‘Verschil maken in kwesties die ertoe doen’). De schaduwzijden bespreek ik onder meer in het intermezzo over ‘Kleine stemmetjes’ en het hoofdstuk over ‘Onweerstaanbare objecten’.

Ontschuldigend en onderzoekend

Wie bekend is met een systeempsychodynamisch perspectief zal verrast kunnen zijn over het ontbreken van de kwalificaties ‘defensief’ en ‘weerstand’ bij het bespreken van sociale structuren die zijn gefundeerd in fenomenen als onbewuste communicatie, holding en containment, projectieve processen en collusie. In plaats van ze te diskwalificeren, bepleit ik een ontschuldigende en onderzoekende benadering: ik normaliseer het optreden ervan en kwalificeer het nut dat er dergelijke sociale structuren kunnen ontstaan: het zijn de ‘eigen’ oplossingen die mensen zo met elkaar zoeken, maar wel moeten worden gewikt en gewogen gegeven de taak die er te doen is met elkaar, bij voorkeur in openheid en samenspraak.