De ineenstorting van de beurzen kon plaatsvinden doordat de financiële bovenbazen massaal dezelfde misvatting zijn toegedaan: het geloof dat markten tenderen naar evenwicht, gecombineerd met een mateloos vertrouwen in de zegeningen van de vrije markt. Hier tegenover plaatst Soros zijn eigen theorie van de ‘reflexiviteit’. Niet zomaar een economische theorie, maar niets minder dan een filosofie over ‘de menselijke conditie’.
Uit de mond van een ander klinkt zoveel pretentie lachwekkend, maar Soros lach je niet zo gemakkelijk weg. De man is een éénpersoons supermacht. Jaarlijks figureert hij in de Forbes-ranglijst van de rijkste mensen op aarde. Via zijn Open Society Institute schenkt hij honderden miljoenen aan goede doelen en politieke oppositiebewegingen. In 2004 verklaarde Soros de oorlog aan George W. Bush en de zijnen, die hij vergeleek met nazi´s. Het kwam hem te staan op een uitbrander van de reactionaire televisiepresentator Bill O’Reilly, die Soros uitmaakte voor een ‘linkse gek’, een ‘dogmatische globalist’, en een ‘atheïstische kruisvaarder’.
Een kruisvaarder is Soros zeker. De biografie die Michael Kaufman in 2002 over Soros schreef draagt als veelzeggende ondertitel: ‘The Life and Times of a Messianistic Billionaire’. Soros’ stichtingen en boeken staan in dienst van zijn zendingsdrang. Zo ook De internationale kredietcrisis. Het is een eigenaardig boek geworden. Allereerst is de titel enigszins misleidend. De crisis wordt door Soros slechts opgevoerd ter illustratie van zijn ‘superzeepbelhypothese’ en zijn reflexiviteitstheorie, het werkelijke onderwerp van het boek. Daarnaast is het boek deels autobiografie en deels schotschrift, gericht tegen George W. Bush.
De politieke en financieel-economische filosofie van Soros is sterk geworteld in het gedachtegoed van de wetenschapsfilosoof Karl Popper, die stelde dat menselijke kennis per definitie hypothetisch is. Soros past dit idee toe op de financiële markten. Deelnemers aan de markten kunnen hun beslissingen niet baseren op echte kennis, omdat ze zelf onderdeel zijn van de markt. De markt is de uitkomst van een interactie (‘reflexiviteit’) tussen de deelnemers en de situatie waaraan zij deelnemen. Eigenlijk is het een nogal ingewikkelde verklaring voor iets dat de meeste mensen wel weten: beurshandel is emotie.
Soros klaagt dat zijn filosofie niet serieus wordt genomen door economen. Het is niet waarschijnlijk dat dit boek daar verandering in brengt, simpelweg omdat de inzichten van Soros niet zo baanbrekend zijn als hij zelf denkt. Het beeld dat hij schetst van de stand van zaken in de economische wetenschap is achterhaald en karikaturaal.
Als bewijs voor zijn gelijk voert Soros zijn enorme succes aan als speculant. Dat succes staat buiten kijf, maar het is de vraag of zijn filosofie eraan heeft bijgedragen. Zijn zoon Robert, die door Soros zelf geciteerd wordt, denkt in ieder geval van niet: ‘Mijn vader neemt er de tijd voor om je theorieën te geven waarom hij dit of dat doet. Maar ik herinner me dat ik dat als kind opmerkte en dacht: jezus, tenminste de helft ervan is gelul. (...) Als je langer in zijn buurt bent, besef je dat hij sterk door emoties wordt gedreven. Maar hij probeert te rationaliseren wat in wezen emoties zijn.’
Waarom dit boek dan toch lezen? Omdat Soros, na zich jaren voornamelijk met filantropie te hebben beziggehouden, terug is in de arena. De crisis dwong hem om in augustus 2007 de teugels weer in eigen hand te nemen. In de laatste hoofdstukken beschrijft Soros welke beleggingskeuzes hij maakte en hoe hij reageerde op actuele ontwikkelingen. Zijn theorieën zijn hier opeens een stuk minder abstract en vrijblijvend, want er moet weer geld verdiend worden. En daarin is Soros nog steeds heel erg goed.
