Steven Pinker schreef een boek over de Verlichting, met de taal en de feiten van de 21e eeuw. Verlichting nu is interessant voor iedereen die in vooruitgang gelooft en daaraan een bijdrage wil leveren.
Terwijl ik het boek lees zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen in volle hevigheid aan de gang, of beter gezegd: de ontkenning van Trump dat hij verloren heeft is in volle gang. Ik kon toen nog niet vermoeden dat Pinker hier het nog vaak over zou hebben. Niet over de ontkenning maar over het tegenhouden van vooruitgang.
Pinker stelt dat de Verlichting niet ouderwets is maar dat we meer dan ooit de idealen ervan moeten verdedigen. De idealen van de Verlichting zijn voortgebracht door de menselijke rede, maar ze botsen altijd met andere. De auteur beschrijft vier aspecten van de Verlichting: (die we terugzien in de ondertitel van het boek: Een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang).
Pinker wil aantonen dat wanneer de idealen van de Verlichting op waarde worden geschat, ze bezielend, inspirerend en verheven zijn - een reden om te leven. Maar hoe logisch dit misschien ook klinkt, niet iedereen zit te wachten op deze idealen. Populisten zoals Trump en vele anderen, zijn niet bezig met vooruitgang maar met het voeden van pessimisme. De Trump-stemmers voelden zich buitengesloten en Pinker legt haarfijn uit wie de Trump-stemmer is. Populisme correleert met leeftijd: pessimisme leeft vooral onder ouderen. Dat doet ons denken aan de Brexit, waar vooruitgang negatief correleerde met leeftijd. Pinker betoogt hier dat de media zijn rol niet goed heeft gepakt en er daarom niet in is geslaagd om jongeren te overtuigen.
Naast de media en het populisme richt Pinker zijn pijlen op religie en politiek, die volgens hem een negatieve invloed hebben op vooruitgang. We herkennen dat in ons land: om de zoveel tijd worden we geconfronteerd met de spanning tussen vrijheid van meningsuiting versus vrijheid van godsdienst. Veel onderwerpen zijn volgens Pinker ‘gepolitiseerd', waardoor concrete acties vertraagd worden.
Religie, populisme en politiek vertragen als het ware vooruitgang. En daarom draaien de wielen van die vooruitgang en de rede langzaam. De twee arena's die in aanmerking komen om dat tempo te verhogen zijn volgens Pinker: het onderwijs en de media.
Verlichting nu geeft een uitstekend overzicht van de vooruitgang die in de afgelopen eeuwen heeft plaatsgevonden: we zijn met z'n allen minder en korter gaan werken. Ook leven we langer. Armoede nam af, we hebben meer vakantiedagen en langer pensioen. Daarnaast beschikken veel mensen over een koelkast, een magnetron, stofzuiger en een wasmachine. We zijn minder tijd kwijt aan het huishouden.
Wie het boek Feitenkennis van Hans Rosling heeft gelezen zal een deja-vue gevoel krijgen wanneer Pinker ons erop wijst dat we niet zozeer onwetend zijn als wel bedrieglijk pessimistisch. Rosling toonde op basis van verschillende tests aan dat we wereldwijd een zeer somber beeld hebben van de wereld om ons heen ondanks de feitelijke vooruitgang.
Opmerkelijk is dat Pinker ook niets wil weten dat ‘eenzaamheid' een rol speelt in de wereld. Het onderwerp waar een andere hoogleraar Noreena Hertz in haar recente boek De eenzame eeuw zo veel stof mee doet opwaaien.
Voor de fans van de filosoof Nietzsche slecht (of: oud?) nieuws. Pinker stelt dat als je één denker zou moeten noemen die het tegenovergestelde van humanisme vertegenwoordigt niemand beter geschikt is dan Friedrich Nietzsche (1844-1900). Hij werd postuum als filosoof van de Nazi's uitgeroepen en Hitler maakte zelfs een pelgrimstocht naar het Nietzsche-archief. Nietzsche beweerde dat er geen feiten bestaan, maar alleen interpretaties. Waarom werd hij zo bewonderd? Interessant is de mogelijke verklaring die Pinker geeft: dat kan te maken hebben met beroepsnarcisme gekoppeld aan de constatering dat aanhangers zich misschien te weinig gewaardeerd voelen in liberale democratieën.
Al met al is Verlichting nu een boek dat aanzet tot denken, dat feiten en hoop biedt en gezien kan worden als inspiratie voor menselijke vooruitgang in een wereld die zeker niet perfect en volmaakt is.
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boomschreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
