'Met gevoel voor realiteit' van Wim van Dinten was er één, maar ook het gloednieuwe boek van Henry Mintzberg 'Managers Not MBA's' (nu ook vertaald verkrijgbaar) mag je plaatsen in dit ontluikende patroon. Schrijvers die constateren dat de schandalen bij Enron, Anderson, Wordcom, Ahold en Shell niet op zichzelf staan, maar het gevolg zijn van 'calculerende' werkwijzen die mensen aanzetten tot list, bedrog en het creëren van een fundamenteel wantrouwen jegens elkaar. Mintzberg stelt het keihard: The MBA (red. MBA-opleiding) trains the wrong people in the wrong ways with the wrong consequences (bij Enron werden 250 MBA-ers per jaar aangenomen)'.
Critici op de Angelsaksische werkwijze wordt altijd direct de mond gesnoerd, want er wordt immers handenvol geld dankzij die Amerikaanse denkwijze verdiend. En geld is nu eenmaal DE maatstaf voor succes. En dan is er ineens het boek van Donald Kalff die op basis van zijn proefschrift tot de conclusie komt dat die Amerikaans aangestuurde ondernemingen helemaal niet zo succesvol zijn, integendeel. Het is wat we altijd al dachten: gebakken lucht. De reacties in Amerika op al die schandalen hebben niet geleid tot hervorming, maar tot nog meer regels. Het past in het Amerikaanse wereldbeeld: alles is geoorloofd dat (nog) niet juridisch of contractueel verboden is. In Hoofdstuk 1 worden de vijf hoofdkenmerken van Amerikaanse ondernemingen doorgenomen: organisaties die worden ontworpen als money-making-machines. In het lastig te lezen Hoofdstuk 2 wordt eens nauwkeurig de prestatie van de Amerikaanse economie nagemeten en zien we de tekorten op de betalingsbalansen alsmaar stijgen (terwijl ik dit schrijf - 27 november 2004 - is de Euro nog nooit zoveel waard geweest ten opzichte van de Dollar). Met de bedrijfsschulden is het niet anders en ze zullen waarschijnlijk ook niet meer kunnen worden terugbetaald. 'Het is tegelijk ironisch en tragisch dat zakenmensen, bankiers en analisten uit naam van de aandeelhouder op ongekende schaal aandeelhouderswaarde hebben vernietigd' is de slotzin van Hoofdstuk 2. In landbouwtermen is er maar één woord voor: roofbouw. De hoofdstukken 3 en 4 borduren daar nog even verder op door: de Californische elektriciteitscrisis en de betrouwbaarheid van de energieleveranties doordat dankzij just-in-time-delivery alle tussenvoorraden zijn verdwenen, met als gevolg dat een kleine verstoring leidt tot tekorten en een steeds grilliger prijsverloop. Bij een stagnerende economie blijkt het Amerikaanse ondernemingsmodel eerder averechts te werken. Bovendien ontstaan steeds meer onbedoelde gevolgen en onzichtbare kosten, zoals het onderdrukken van creativiteit en initiatieven in de kiem. Een belangrijke mythe wordt bloot gelegd: CEO's hebben nauwelijks invloed. Het leeuwendeel van het bedrijfsresultaat wordt veroorzaakt door beslissingen uit het verleden (zei Joop den Uyl niet ooit: 'de marges van de democratie zijn smal' Een regering wordt voor 95% geconfronteerd met uitgaven die in een ver verleden zijn besloten). CEO's kunnen hun beloftes dus nooit waarmaken en moeten daarom binnen vier jaar verdwijnen. Uiteindelijk verdwijnt ook iedere diversificatie, dat is maar ondoorzichtig. MBA-ers kunnen niet tegen complexiteit. Uiteindelijk werd iedereen van bankier en manager tot consultant onderdeel van het voetvolk voor de aandeelhouder en werd onbedoeld de waardevernietiging van bedrijven ingezet. In hoofdstuk 5 en 6 wordt nagedacht over een alternatief: het Europese ondernemingsmodel, wat we van oorsprong in eigen huis hebben. In zekere zin is het erg simpel: doe alles 180% tegenovergesteld aan het Amerikaanse model. Een tipje van sluier: integriteit aan de top en geen graaiers, een gecommitteerde goed geïnformeerde Raad van Toezicht, inhoudelijk deskundigen in het bestuur, groei van binnenuit de onderneming en niet door overname, allianties in plaats van fusies, concentratie op de organisatie in plaats van op de aandeelhouder, richt je op de echte kasstroom en niet op de boekhoudkundige 'papieren' winsten, ga van monoculturen weer naar een diversificatiestrategie, laat dingen ontstaan en ontwerp niet alles, er zijn meer financieringsarrangementen dan de beurs, het management gaat zelf (!) weer voorop in de strijd , etcetera. (lees de rest zelf maar). Het boek biedt voor mensen die 'slachtoffer' zijn van het Amerikaanse model woorden om hun intuïtieve weten handen en voeten te geven. Het is geschreven door iemand die uit die wereld voorkomt en dat is interessant. Dat is toch anders dan een professor die vanaf de zijlijn kritiek heeft op het Angelsaksische managementdenken. Ik vond het heerlijk om een boek te lezen dat ergens over gaat en waarbij je te maken hebt met een schrijver die niet klakkeloos achter de standaardhypes aanloopt. En het mooiste van alles: er is hoop voor Europa en dat is wel zo geruststellend in deze moeilijke economische tijden!
