In 'Volmaakt onvoorspelbaar' beschrijft Dan Ariely de voordelen van irrationeel denken en handelen. Inzicht in onze onvoorspelbaarheid kan ons helpen om beter te werken, gemotiveerder aan de slag te gaan, meer succes te hebben met bijvoorbeeld internetdaten en ons leven meer te aanvaarden zoals het is.
Dan Ariely is hoogleraar in de gedragseconomie aan Duke University. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden is dit meer een psychologisch vak, dan een economische wetenschap. Gedragseconomie zit in ieder geval dicht op het snijvlak van deze twee werelden. En in zijn boek 'Volmaakt onvoorspelbaar' onthult Ariely wel meer zaken, die tegen ons logisch denken ingaan. Het bespreekt de onverwachte voordelen van onlogisch denken.
In de twee delen waaruit 'Volmaakt onvoorspelbaar' is opgebouwd doet hij dit eerst met betrekking tot het gedrag op ons werk, gevolgd door een beschouwing van ons gedrag in interpersoonlijke relaties, de onverwachte manieren waarop we thuis onlogisch zijn. De gedragseconomie gaat er - anders dan bij economisch denken in zijn algemeenheid - niet vanuit dat mensen volmaakt verstandige, calculerende machines zijn. In plaats daarvan bestudeert het hoe mensen zich echt gedragen en heel vaak leiden observaties van dat gedrag tot de conclusie dat mensen irrationele wezens zijn.
Deze tak van wetenschap richt zich op een veelheid van vragen, waarvan in het boek onder meer de volgende aan de orde komen: wat voor relatie hebben wij met ons salaris, onze baas, de dingen die we maken, onze ideeën en onze gevoelens wanneer ons onrecht wordt aangedaan? Wat motiveert ons om goed te presteren? Wat geeft ons een gevoel van zingeving? Waarom is het vooroordeel 'not invented here' zo stevig verankerd op de werkvloer? En inzake interpersoonlijke relaties gaat het om vragen als: wat is onze relatie met onze omgeving en ons lichaam? Hoe gaan we om met de mensen die we ontmoeten, de mensen van wie we houden en ongelukkigen ver weg, die onze hulp nodig hebben? Hoe passen we ons aan aan nieuwe omstandigheden, omgevingen en minnaars? Wat bepaalt onze reactie op menselijke tragedies en hoe kan onze reactie op de emoties van één bepaald moment van invloed zijn op gedragspatronen tot ver in de toekomst?
Voor een samenleving is het buitengewoon gezond om te begrijpen hoe en wanneer we falen en om nieuwe manieren te bedenken om onze fouten te overwinnen. Naarmate we meer inzicht krijgen in de echte drijfveren achter ons gedrag en achter onze beslissingen (van zakelijke besluiten over bonussen en motivatie tot aan de meest persoonlijke aspecten van het leven, zoals daten en geluk), kunnen we meer controle krijgen over ons geld, onze relaties, hulpbronnen, veiligheid en gezondheid, als individu en als samenleving als geheel.
Dit blijkt het echte grote doel te zijn van gedragseconomie: proberen te begrijpen hoe we echt functioneren, zodat we sneller onze vooroordelen kunnen zien, ons meer bewust zijn van de invloed die ze uitoefenen en zo hopelijk mensen te helpen betere beslissingen te nemen.
Ariely toont met 'Volmaakt onvoorspelbaar' dat we soms het geluk hebben dat onze irrationele eigenschappen ons onder andere de mogelijkheid geven ons aan te passen aan nieuwe omgevingen, andere mensen te vertrouwen, van extra inspanningen te genieten en van onze kinderen te houden. 'Dit soort krachten maakt deel uit van onze prachtige, verrassende, aangeboren (zij het irrationele) menselijke natuur; mensen die niet in staat zijn tot aanpassing, vertrouwen of plezier in hun werk, zijn soms erg ongelukkig. Dankzij deze krachten kunnen we de grootste dingen bereiken en gedijen in een sociale structuur.'
Ik heb niet eerder zo'n helder en aansprekend boek gelezen over het gebruik van psychologische inzichten bij het nemen van (economische) beslissingen.
Over Perry Oostrum
Per Oostrum begon met schrijven op de middelbare school. Wie niet? Serieus werd het toen hij over zijn grote passie, popmuziek, begon te publiceren in verschillende tijdschriften. 'Mannenleed, een crisisroman' is zijn eerste fictieve werk. Hij werkt als zelfstandig adviseur op het vlak van het onderkennen en beheersbaar maken van risico's en het realiseren van organisatieveranderingen. Per is getrouwd, heeft twee zonen en woont in Wassenaar.
