MIT-hoogleraar economie Daren Acemoglu en Harvard-collega James Robinson, politicoloog en econoom, presenteren in ‘Waarom sommige landen rijk zijn en andere arm’ een theorie om de ongelijke verdeling tussen arme en rijke landen te verklaren. Zij geven invulling aan wat Nasar in ‘De wil tot welvaart’ stelt; ‘hoe meer landen ontkomen aan armoede en zelf hun economische lot bepalen, hoe minder overtuigend het waandenken van dictatoren wordt.’
Kern van de theorie van Acemoglu en Robinson is het nauwe verband tussen enerzijds economische en politieke instituties en anderzijds welvaart. Inclusieve economische instituties beschermen eigendomsrechten, creëren een voor ieder gelijk speelveld en faciliteren investeringen in nieuwe technologieën en vaardigheden. Deze inclusieve economische instituties komen vooral tot hun recht bij inclusieve politieke instituties. Politieke instituties zorgen voor brede pluralistische spreiding van politieke macht én voor centralistische aansturing van een land.
Dan is er dus sprake van een spanningsvol tegenwicht bij een zekere centrale orde. Beide instituties versterken elkaar in een opwaartse spiraal. De extractieve economische en politieke instituties daarentegen buiten de massa uit zodat een kleine eliteminderheid daar baat bij heeft. Juist bij die extractieve versie zien we een versterking in de vorm van vicieuze cirkels, waardoor landen arm blijven. De auteurs leggen de nadruk op Schumpeters begrip ‘creatieve destructie’ die de economische groei bevordert bij inclusieve instituties. Tijdens een cruciale ontwikkelingsfase is het mogelijk dat extractieve instituties zich ontplooien naar inclusieve. De auteurs geven voorbeelden van dergelijke historische keerpunten. Dat is één van de positieve aspecten van deze studie: de vele empirische voorbeelden.
Positief is ook hun beargumenteerde weerlegging van enkele determinerende vooroordelen t.a.v. de vraag ´waarom sommige landen arm zijn´. De geografische (relatie klimaat en luiheid) en culturele (verschillen in arbeidsethos) verklaringen gaan niet op. Dat geldt ook voor de onwetendheidsverklaring t.a.v. beleidsmakers. Het zijn juist de vicieuze cirkels van extractieve economische en politieke instituties die landen arm maken en arm houden. De kleine elitegroep houdt dat in stand. In landen met extractieve instituties zie je wél economische groei, maar niet structureel. Hun ´power over´ strategie impliceert macht over de massa (doelmacht). Inclusieve instituties (´power with’ strategie) faciliteren het delen van de macht t.b.v. de samenleving.
Interessant zijn de hoofdstukken over de ontwikkeling van instituties in Engeland en de ontwikkeling van die instituties in de koloniën, de Verenigde Staten en Australië. En die waardering geldt ook voor de analyses van enkele landen met een extractieve neerwaartse spiraal. Een kritische opmerking geldt dat de auteurs niet ingaan op de schaduwkanten van de landen met inclusieve instituties. Maar dat zal wel voortkomen uit het onderwerp: ontwikkeling uitgedrukt in termen van welvaart (en dus niet welzijn).
Ook blijf ik met de vraag zitten of Acemoglu en Robinson met hun theoretische pijlers van inclusieve economische en politieke instituties eigenlijk het ‘ideaal’ van de neoliberale rechtsstaat beschrijven. Aan één kant de rechtstaat als politiek fundament dat gelijkheid voor de wet garandeert en willekeur uitsluit. En aan de andere kant het economische spel dat zijn gang moet gaan. Zijn het dan toch neoliberale instituties die ervoor moeten zorgen dat de mens zijn lot in eigen hand neemt en de dictator overwint?
Over Peter van den Boom
Peter van den Boom is consultant bij Boom Training and Consultancy en docent bij verschillende master- en MBA-opleidingen. Hij is tevens auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
