Verandering van tijdperk

Het zijn zonder meer grote woorden die Jan Rotmans gebruikt in ‘Verandering van tijdperk’. Ik wilde dit boek recenseren, vanwege persoonlijke en zakelijke interesse en betrokkenheid bij het onderwerp. Als recensent hoop je op een goed boek, maar wil je ook graag kritische noten kwijt. En grote woorden lokken grote kritieken uit. Maar dat gaat alleen als je ze ook echt kunt vinden. Vanaf het eerste hoofdstuk zat ik er middenin en gaandeweg het boek verloor ik überhaupt de interesse in het vinden van noten van kritiek. Mensen die jarenlang het onbestemde gevoel hebben van ‘Wat is er aan de hand, ben ik dan de enige die ziet dat het anders moet?’ worden in dit boek op hun wenken bediend. Wie teleurstellingen en frustraties met grote zorginstellingen, scholen, energiebedrijven en financiële instellingen kent en langere tijd het idee had dat het systeem toch niet te veranderen is, zal na dit boek opgewekter door het leven gaan. Mensen die middenin het systeem zitten en het prima vinden zoals het nu gaat, zullen misschien minder directe herkenning hebben in wat ze lezen, maar het zal - al dan niet op deelgebieden - de ogen zeker openen. Met dit boek gaat de lezer anders tegen de tijdgeest en de wereld aankijken. De kern van de boodschap is dat het maatschappelijke en economische ‘systeem’ niet meer ten dienste staat van de mens, maar dat de mens ten dienste is komen te staan van het systeem. Menswaarden als aandacht, vertrouwen en menselijkheid botsen hard op de huidige systeemwaarden als efficiency, rendement en aandeelhouderswaarde. Kortom, een verbroken verbinding tussen mens en systeem. Dat model is onhoudbaar en aan het einde van zijn levensduur. En daarom is het systeem toe aan een grondige herziening. Maar dat gaat niet gebeuren op een traditionele manier van bovenaf. Dat zal de samenleving zelf gaan doen. In het boek neemt Rotmans je mee langs sectoren waar dit reeds gebeurt en waar je onderling vergelijkbare patronen van transitie aantreft. Het onderwijs waar Operation Education zich afvraagt waarom iedereen hetzelfde moet leren terwijl de samenleving vraagt om diversiteit, de zorg waar Buurtzorg de wereld van de thuiszorg op z’n kop zet door patiënt en zorgverlener belangrijker te vinden dan cijfers en resultaten, de energiesector met het collectieve inkoopinitiatief Wij Willen Zon waarbij mensen zonder lening of subsidie goedkope zonnepanelen kunnen bemachtigen en Seats2meet dat het sociale kapitaal introduceerde, een compleet nieuwe uitdrukkingsvorm van (uitwisselings)waarde. Het zijn voorbeelden van pioniers die het kantelpunt naar voren halen. Dat kantelpunt is het omslagmoment waarin het alternatief bepalend wordt voor de meerderheid. Waarin goed en slim georganiseerde individuen het verschil gaan maken. Het zijn groene, sociale en digitale ondernemers en gemeenschappen die nu nog klein zijn, maar een enorme impact op de economie zullen hebben. Zij zijn de nieuwe orde en doen traditionele organisaties, brancheverenigingen en politieke structuren wankelen. Over de gevolgen van de verandering van tijdperk voor bestaande bedrijven, is Rotmans duidelijk: ‘Óf aanpassen óf sneuvelen’. Aanpassingsvermogen is allesbepalend. Wil je in het nieuwe tijdperk mee, dan zul je een permanente veranderstrategie hanteren. De auteur geeft daarbij terecht aan dat de bestaande business niet vergeten mag worden. Het is een vloeibaar overgaan van het oude in het nieuwe, binnen bedrijven zal dat niet radicaal van het ene op het andere moment gaan. De beschreven transities beziet Rotmans vanuit een hoger - op sommige punten abstract - niveau. Dat maakt dat je onderlinge verbanden en het grotere geheel overziet. Tegelijk zijn de praktijkvoorbeelden en interviews met kantelaars, koplopers en verbinders praktisch en tonen ze de werking van de transitiegedachte. Rotmans is op missie en dat voel je. Door zijn enthousiasme en de heldere - ondanks stellige - schrijfstijl is het boek zeer goed leesbaar. Met exact tweehonderd pagina’s blijft het boek onder de magische grens van tweehonderd pagina’s voor een managementboek. Zelfs hiermee weet Rotmans het kantelpunt akelig dicht te naderen.