Ga er maar even voor zitten, want ik moet eerlijk zeggen dat het redelijk schokkend is wat ik in 'Het ondiepe' van Nicholas Carr gelezen heb. Door het enorme gemak van internet hoeven we nauwelijks nog diep na te denken. Alles is met een paar muisklikken te vinden. Op zich super, maar de auteur toont aan, onderbouwd met wetenschappelijk onderzoek, dat daardoor ook de hersenen veranderen. Hersenen ontwikkelen zich eigenlijk voortdurend door onder andere het leggen van verbindingen. Een mooi voorbeeld hiervan is de persoon die plotseling blind wordt waarbij na verloop van tijd zijn gehoor sterker ontwikkeld blijkt te zijn. Om dit alles te onderbouwen gaat Carr ver terug in de tijd en beschrijft hij uitvoerig het proces hoe we uiteindelijk tot schrijven en lezen zijn gekomen. Hij besteedt hier veel aandacht aan, bijna tweederde van het boek. Dat had van mij een stuk korter gemogen. Vraagstukken moesten we, voor het internettijdperk, oplossen door je te verdiepen in de problematiek. Daarvoor doken we de boeken in en gingen we het probleem vanuit meerdere invalshoeken bekijken, verbintenissen leggen en verdieping zoeken. Dit leidde uiteindelijk tot meer inzicht. Tussendoor ontspannen had een positieve werking op het hele proces. Je geeft de hersenen de kans om door te werken, en dat doen ze dankzij de zogenoemde kracht van het onderbewuste (lees ook 'Het slimme onderbewuste' van Ap Dijksterhuis). Met het internet gaat dat allemaal veel sneller, Even googelen en binnen een paar muisklikken heb je wat je zocht. Super zou je denken. Maar van de gevolgen schrik je toch wel even. De auteur stelt dat we door het snelle internet de verdiepingen niet meer maken en dat we dit gedeelte van de hersenen daardoor verwaarlozen. Carr geeft dit onder meer handen en voeten met een beschrijving hoe een webpagina gelezen wordt; als een letter F. Eerst lezen we twee of drie regels bovenaan de pagina, daarna zakken de ogen naar beneden en halverwege lezen we nog een paar regels, ten slotte volgen de ogen de linkerkant naar beneden tot onderaan de pagina. De hersenen hoeven alleen nog maar data te registreren en het niet meer zelf te vorm te geven. Mensen die nog steeds boeken lezen, blijven echter hun hersenen trainen om inzicht te verkrijgen. Zelf behoor ik tot deze laatste categorie, maar ik zie ook dat mensen om me heen steeds minder boeken lezen, waarom zouden ze? Informatie is binnen een paar klikken voorhanden. Helaas weten ze niet dat ze wel de info hebben maar dat het verkrijgen van inzicht aan het verminderen is. De metafoor die de auteur gebruikt wil ik graag aanhalen; 'metaforisch gezien maken we een omkering mee van het vroegere traject van de beschaving; we evolueren van telers van persoonlijke kennis tot jagers/verzamelaars in het woud van elektronische data.' De laatste zin op de achterkant van het boek is veelbetekenend; 'Het Ondiepe heeft zowel in de Verenigde Staten als in Europa voor veel discussie gezorgd'. Eerlijk gezegd heb ik dat gemist, maar ik hoop van harte dat dit nog gaat gebeuren. Meer informatie lijkt een enorme aanwinst maar indien dit ten koste gaat van inzicht en verdieping wordt het allemaal wel heel erg plat. Tip voor iedereen; blijf je echt verdiepen, een boek helpt daarbij.
Over Eric van Arendonk
Eric van Arendonk RM is docent Commerciële Economie bij de Hogeschool Utrecht (HU), auteur van Neuromarketing en zelfstandig marketingadviseur.
