Alleen in de ontmoeting met het onbeschikbare ontstaat het gevoel dat we echt leven. Dan ontstaat resonantie tussen onszelf en de wereld. Anderen noemen dat awe, ontzag of verwondering. Het raakt ook aan het begrip flow, als het stroomt tussen ons en de wereld. Resonantie, awe en flow, zijn relationele begrippen. Een voorwaarde is dat er altijd iets ongekends en verrassends te ontdekken is in de wereld, bijvoorbeeld in een muziekstuk. De moderne consumptiemaatschappij probeert echter alles in hapklare brokken te presenteren. Met een muisklik stop je ieder product of ervaring in je mandje. Niets wordt aan het toeval overgelaten. Terwijl toeval juist ook bijdraagt aan dat ongekende of verrassende. Toeval is relationeel.
Agressie van de moderniteit
Tegenover resonantie staat een agressieve houding ten opzichte van de wereld. We willen de wereld veroveren, bergen bedwingen, persoonlijke records halen, de productiviteit opschroeven en ga zo maar door. De wereld moet worden gekend, bereikt, veroverd, gedomineerd of gebruikt. Daardoor lijkt het leven ons te ontglippen. Dat leidt tot angsten, frustraties, woede en wanhoop. Rosa beschrijft alle fasen van ons leven en benoemt hoe we daarin willen controleren en kwantificeren. Abortus, inentingen, het is niet helemaal duidelijk wat zijn standpunt daarin is, maar in elk geval ziet hij het als een verschuiving van het rijk van het onbeschikbare naar het beschikbare. Hij haast zich te zeggen dat dat noch goed, noch slecht is, maar het sluit wel aan bij alle maatschappijkritiek in datzelfde hoofdstuk.
Dynamisch stabiliseren
We zitten volgens Rosa vast in deze dynamiek van beschikbaar maken. Een moderne samenleving heeft economische groei, technologische versnelling en culturele vernieuwing nodig om zich te stabiliseren. Als een economie niet groeit, dan dreigt er recessie en loopt de koopkracht terug. De angst voor steeds minder is wat het streven naar groei in de maatschappij overeind houdt. Maar van binnenuit zijn we ook enorm op groei gericht. We willen meer presteren, op alle vlakken. Intellectueel, sportief, artistiek en financieel, altijd willen we onze vermogens en prestaties zien groeien. We willen meer van de wereld zien. Landen kunnen afvinken, over ervaringen kunnen meepraten. Beheersing van de wereld betekent uitbreiding van ons bereik. Zo zijn we structureel, van buitenaf gedwongen, en cultureel, van binnenuit gedreven, om de wereld tot punt van agressie te maken.
Het mysterieuze wijken van de wereld
Paradoxaal genoeg leidt dit tot onttovering van de wereld. Doordat we de wereld berekenbaar en beheersbaar willen maken verliest ze niet alleen haar magie en haar kleur, maar ook haar betekenis en haar stem. Dit is iets waar de voorvechters van rechten voor de natuur op wijzen. De kleurloosheid van de wereld, het eenvormige van entertainment, het platte van consumentenindustrieën, leiden tot een angst voor het verlies van de wereld. Dit is volgens Rosa een van de meest elementaire en fundamentele angsten van de moderniteit. Als buiten alles dood, grauw, koud en leeg, dan voel ik ook binnen in mij dat alles stom en gevoelloos is. Rosa eindigt zijn boek niet in een optimistische toon. Hij heeft het over radioactieve straling die leidt tot een radicale vervreemding en Onbeschikbaarheid van de wereld waartoe we ons niet kunnen verhouden. Hij concludeert dat de frustratie en woede over het leven niet veroorzaakt wordt door wat ons nog ontzegd wordt, maar door wat we verloren hebben omdat we erover beschikken en erover heersen.
Overzichtelijk essay
Rosa’s eerdere boek over resonantie was een heel stuk dikker. Dit is een essay van slechts 141 bladzijden. Hij geeft een samenvatting van zijn belangrijkste stellingen over resonantie. Daarbij geeft hij zeer overzichtelijk een aankondiging van zijn stellingen. De taal is voor een leek redelijk toegankelijk, maar hij gebruikt wel omslachtige filosofentaal. Dat ligt ongetwijfeld niet aan de keurige vertaling. Sterker nog, het is een enorm voorrecht om een Nederlandse vertaling te mogen lezen, en niet op het Duits te zijn aangewezen. Rosa is een graag geziene spreker in Nederland. Zijn analyse is niet uniek, maar raakt wel een snaar. Dit essay is zeker het lezen waard.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
