Niet-menselijke dieren classificeren we als huisdier, vee of wild dier. Bij kunstmatige intelligentie hebben we de neiging hetzelfde te doen. Sommige zijn ons huisdier. Zorgrobots, bijvoorbeeld. De robots in autofabrieken kun je zien als vee. We vrezen de robots die ons overtreffen met hun intelligentie en ons in de toekomst als losgeslagen wilde beesten zouden kunnen overheersen. De leiders van de grote techbedrijven zijn het meest vocaal in hun angst voor kunstmatige intelligentie. Zij hebben het meest te verliezen. Als ze niet meer bovenaan de pikorde staan, dan zijn ze net als alle gewone stervelingen kwetsbaar voor machtige entiteiten met andere belangen dan de hunne.
Spiegelproef
Bridle buigt zich in Manieren van zijn over de manier waarop we intelligentie meten. Gewoonlijk stellen we daarbij onszelf centraal. We evalueren intelligentie bij dieren door ze puzzels op te laten lossen. We houden hierbij geen rekening met de context waarin het dier leeft en het perspectief waaruit het handelt. Het Duitse onvertaalbare woord Umwelt omschrijft dit het beste. Bridle geeft allerlei voorbeelden van hoe mensen de mist in gaan bij het meten van intelligentie bij andere dieren. Gibbons leven in bomen en hebben lange armen en lange vingers. Ze hebben geen interesse om puzzels op de grond op te lossen, maar verticaal hebben ze het zo door. De spiegelproef is de meestgebruikte test om zelfbewustzijn bij dieren vast te stellen. Daarbij wordt (onder narcose) een stip op het voorhoofd getekend. Daarna wordt er een spiegel bij het dier geplaatst en dan is het de vraag of het de stip op het voorhoofd herkent. Voor Gorilla’s werkt dit niet. Enkel twee gorilla’s, die door mensen waren opgevoed en waarvan één gebarentaal had geleerd, waren geïnteresseerd in de stip op hun hoofd. Bij Afrikaanse olifanten lukt het net zo min. Ze kunnen hun nieuwsgierigheid niet bedwingen en met hun zware lijf slopen ze de spiegel nog voordat de test is afgerond. Inktvissen slagen ook niet voor de spiegeltest, maar zij zijn wel degelijk enorm intelligent en een meester in het ontsnappen uit aquaria. Hun brein zit niet alleen in hun hoofd maar ook in hun tentakels. Hun bewustzijn en intelligentie werkt op een radicaal andere manier dan de onze. Bridle vindt dat de we verschillen tussen soorten en individuen moeten kennen om te kunnen beoordelen of onze perspectieven misschien ons oordeel kleuren of ten koste gaan van ons vermogen om de vermogens van anderen te beoordelen.
Symbiose en willekeur
We zijn wie we zijn door de interacties die we aangaan. In de geschiedenis van de mens is ons DNA vermengd met het DNA van andere vroege menssoorten, zoals de Neandertalers. We komen voort uit onze verstrengeling met anderen. We zijn het product van samenwerking. Het gewelddadige, competitieve verhaal over het ontstaan van het leven dat we kennen uit de evolutieleer behoeft nuancering. In de evolutie zijn organismen allerlei vormen van symbiose aangegaan. Verandering en vernieuwing komen van buiten onszelf. Willekeur speelt daarbij ook een rol. Genen muteren door interne storingen en brengen iets nieuws voort. Organismen wisselen genetisch materiaal uit waardoor nieuwe genetische patronen ontstaan. Op deze manier hebben virussen een grote invloed op ons DNA. Door genetische drift kunnen geheel toevallige patronen in een populatie domineren. Willekeur hoort bij het leven. We leren, veranderen, ontwikkelen ons en groeien als we in beweging zijn en op onverwachte manieren vervlochten raken met de wereld. Computers daarentegen kennen geen willekeur. Ze zijn niet in staat om willekeurige nummers te genereren omdat een nummer dat voortkomt uit een wiskundige bewerking per definitie niet willekeurig is. Om te voorkomen dat mensen de lotto kraken, wordt er nog altijd gewerkt met lottoballetjes.
Computers in de wereld
Computers zijn ontworpen om alles te interpreteren als een beslisprobleem op basis van de beschikbare data. Daarom hebben we alles in de wereld opgedeeld in discrete datapunten. Computers moeten ons zekerheid geven, maar het echte leven zit vol met onbeslisbaarheid. De wereld is niet als een computer. Computers zijn als de wereld. Dat idee zit in de cybernetica, de wetenschappelijke stroming die systemen onderzoekt. Technologie, is de gedachtegang, zou zich kunnen aanpassen aan haar omgeving. Je programmeert niet een machine, maar je laat een systeem dat op nieuwe manieren kan reageren los op de wereld en geeft het een kans zich aan te passen. Bridle noemt prachtige voorbeelden van cybernetische onderzoekers die de meest fascinerende robots hebben ontworpen. De les die Bridle hieruit haalt is dat het beter is je aan te passen aan de wereld dan te proberen alles te anticiperen en beheersen. In de natuur zijn ook systemen te vinden die oplossingen verzinnen voor vraagstukken waar wiskundigen met krachtige computers nog steeds moeite mee hebben. Slijmzwammen bijvoorbeeld, zijn geweldige stadsplanners. Ze kunnen de optimale verbindingen tussen verschillende plekken op een kaart feilloos uittekenen. De intelligentie van computers lijkt op hoe het in de wereld werkt.
Solidariteit met de meer-dan-menselijke wereld
Een belangrijke boodschap van Bridle is dat we kunstmatige intelligentie niet hoeven te zien als iets wat onze autonomie overvleugelt en ons overbodig maakt. We kunnen het beschouwen als een verschijnsel dat onze connecties kan versterken met de intelligentie en autonomie van andere, niet menselijke en meer-dan-menselijke wezens. Daarvoor is het nodig de context of umwelt van het meer-dan-menselijke leven te begrijpen, zodat we met bedachtzaamheid en zorg de ander tegemoet kunnen treden. Hij ziet solidariteit als een praktische vorm van politiek. En politiek is voor hem niets meer of minder dan de kunst en de wetenschap van het samen beslissingen nemen over zaken die ons allemaal aangaan. Bridle presenteert een nieuwe manier van denken over intelligentie en over de wereld. Hoe nauwkeuriger zijn onderzoek, des te meer schitterende details en variaties aan het licht brengt. Zijn verhaal is goed te volgen, maar is soms wat herhalend. De vertaling leest goed en soepel. Manieren van zijn is een bijzonder boek met voor mij verrassende denkbeelden.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
