De mannen, in het algemeen het patriarchaat, en in het bijzonder de ‘oude witte mannen’ worden in Zo kan het niet langer stevig de oren gewassen. Al 12.000 jaar aan de macht, en kijk eens waar dat ons heeft gebracht. Klimaatverandering, enorme ongelijkheid tussen arm en rijk, vrouwenonderdrukking. Was het Einstein die zei dat we een probleem niet kunnen oplossen met de denkwijze die het veroorzaakt heeft? Bekkers gaat nog een stapje verder: die denkwijze is van mannen, onze problemen zijn door mannen veroorzaakt. Daarom moeten we nu de vrouwen, met hun eigen denkwijze, aan de macht hebben om de problemen aan te pakken.
Vrouwen, armoede en klimaatverandering
Het boek maakt het verband duidelijk tussen klimaatverandering, klimaatrechtvaardigheid en gender- en inkomensongelijkheid. Zo stelt Bekkers dat vrouwen een grotere kans hebben om te overlijden door klimaatverandering. Ten eerste hebben ze minder geld en minder toegang tot informatie over klimaatrampen, ontsnappen is dus moeilijker. Ten tweede doen vrouwen veel meer werk wat afhankelijk is van de natuur, denk aan landbouw. En ten derde wordt dat werk ook steeds zwaarder en gevaarlijker, denk aan water halen, steeds verder, en met grotere kans op seksueel misbruik.
Wat de relatie tussen inkomensongelijkheid en klimaatverandering betreft, Bekker stelt dat arme landen het meest geraakt worden, of de meeste kosten voor klimaatadaptatie moeten maken. Arme mensen leven vaak in slechtgebouwde huizen met onvoldoende verzekering. Energie-armoede komt het meest bij alleenstaande vrouwen voor. En in het algemeen: mensen die moeten knokken voor bestaanszekerheid hebben geen tijd of energie voor de klimaatstrijd.
Duurzame vrouwen
Niet alleen hebben vrouwen het meest te lijden van de klimaatverandering, ze zijn ook het meest geschikt om er wat aan te doen. Zij hebben namelijk de meeste feminiene kwaliteiten die ervoor nodig zijn: samenwerken (in plaats van de typisch masculiene competitiedrang), inclusiviteit, zorgzaamheid, systeemdenken, milieuvriendelijkheid, langetermijndenken, altruïsme, oog voor mensenrechten.
Om dit te onderbouwen, volgt een gedetailleerd en uiterst interessant overzicht van activiteiten van klimaatactivisten (Ellen McArthur, Marjan Minnesma) en van theorieën van vrouwelijke economen (Kate Raworth, Mariana Mazzucato, Stephanie Kelton). Andere ‘duurzame’ vrouwen die Bekkers noemt zijn voor mij wat onbekender: ecologe Eva Gladek, Femke Groothuis met haar Ex’tax-project, eco-activiste Vandana Shiva, Ngozi Okonjo-Iweala van de WTO, ondernemer Roebyem Anders, en zo nog een aantal. Heel interessant, en inderdaad, er zijn zat vrouwen met verstand van zaken die zich inzetten voor duurzaamheid. Mooie rolmodellen.
Nare mannen
Maar … er zijn toch ook mannen die vooroplopen? Thomas Piketty, Jason Hickel, Charles E. Mann, George Monbiot? Diederik Samsom? Bekkers noemt ze niet. Integendeel, de volgende 100 pagina’s gaan over al het onrecht wat de mannen ons vrouwen hebben aangedaan. Loonkloof, old-boys network, #metoo. Hierbij is altijd wel een link met klimaat te maken, soms wel sterk, soms wat zwak. Zo is de kans op seksuele intimidatie in het klimaatwereldje best groot, bijvoorbeeld als je geïsoleerd veldwerk doet, of te maken krijgt met de hiërarchisch machtige onderhandelaars (oudere, witte mannen) bij de VN. Natuurlijk is ook het imperialisme en kolonialisme een vorm van misbruik van mensen en daarbij van natuur en grondstoffen, en een direct gevolg van het patriarchaat.
Hier vind ik Bekkers uit de bocht schieten, het té zwart-wit stellen: witte mannen hadden en hebben de macht en zijn dus verantwoordelijk voor alle problemen. Helaas hebben we geen gemeenschap waar al 12.000 jaar vrouwen de macht hebben (een controlegroep) om mee te vergelijken. Misschien was een matriarchaat óók wel gepaard gegaan met exploitatie en uiteindelijk klimaatverandering. We weten het niet. Gekleurde mannen in Afrika onderdrukken vrouwen óók, en de met de natuur in harmonie samenlevende oorspronkelijke bewoners van Australië en Noord-Amerika bestonden uit vrouwen én mannen.
Vrouwen aan de leiding
Gelukkig gaat het boek op een positieve noot verder, met veel voorbeelden van initiatieven voor gendergelijkheid, en een onderzoek van Nature dat aangeeft dat meer vrouwen in de politiek en het bedrijfsleven aantoonbaar leidt tot meer aandacht voor duurzaamheid. Daarna worden de mannen (als die dan nog aan het lezen zijn, na Bekkers’ oorwassing) gerustgesteld: we hebben ze nodig, en meer aandacht voor duurzaamheid is voor hen óók goed. Dit deel moet de mannen aansporen vrouwen de ruimte te geven en te helpen een leidende rol te pakken.
Het boek eindigt met de conclusie: vrouwen moeten meer op zichzelf vertrouwen, het voortouw nemen en over hun faalangst heen stappen. Zichtbaar zijn en geen genoegen nemen met ‘goed genoeg’ en ‘doe normaal’. Eigenlijk is dit hoofdstuk het sterkst van het hele boek. 12.000 jaar van onderdrukking is grotendeels buiten je cirkel van invloed. In actie komen, zichtbaar zijn, is helemaal aan ons vrouwen.
Gepassioneerd betoog
Zo kan het niet langer is een gepassioneerd betoog dat een breed spectrum aan problemen dekt. Mooi is dat Bekkers vanuit haar rol bij de VN op veel plaatsen in de wereld is geweest en zo uit de eerste hand over wereldwijde initiatieven kan vertellen. Ik vond het stuk over Vietnam zéér inspirerend.
Bekkers heeft een website met een indrukwekkende bronnenlijst die voor dit boek is gebruikt, met links naar artikelen. Daar tref je onder andere onderzoek aan waaruit blijkt dat mannen (inderdaad) minder milieubewust zijn dan vrouwen. Duurzaamheid heeft een soft, vrouwelijk sfeertje om zich heen, dat door mannen niet stoer wordt gevonden. Maar: maak duurzaamheid stoer (Tesla, gadgets) en ze zijn opeens enthousiast.
Inspiratie en motivatie
Wat dit boek (voor beide seksen) extra interessant maakt zijn de eigen ervaringen van Bekkers bij de VN. Het laat zien dat je als jonge vouw ook, of juist, zichtbaar kunt zijn en wat kunt bereiken. Door lef en vasthoudendheid, concludeer ik. Bijzonder inspirerend, met name voor jonge mensen.
Er zijn heel veel boeken verschenen gericht op het vergroten van vrouwelijk leiderschap. Maar met welk doel? ‘Diversiteit levert meer winst op’. ‘Rolmodel voor de jonge generatie’. ‘Ongelijkheid niet accepteren’. Maar de motivatie uit dít boek kan wel eens veel sterker zijn: om de aarde te redden. Een hoger doel is er toch niet? Laten wij vrouwen het niet voor onszelf doen, maar voor de mensheid! Maar wat mij betreft: mét de mannen. Samenwerken is niet voor niets een van onze sterkste feminiene kwaliteiten.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
