Klein schrijft in Dubbelganger weer over de schaduwkanten van het kapitalisme, zoals eerder in haar bestsellers No Logo en De shockdoctrine, en ook weer over klimaatverandering, zoals in No Time en Brand. Ze neemt hierbij haar bekende standpunten in. Maar in Dubbelganger gaat het ook over haar man Avi, over haar autistische zoon, over haar Joods-zijn. En over haarzelf, haar ego en natuurlijk haar relatie met haar dubbelganger ‘Andere Naomi’. Zo persoonlijk zag ik haar nog niet eerder! En haar focus op de twee uiterst verschillende verschijningsvormen van dezelfde maatschappelijke issues is gloednieuw, ook voor haarzelf. Die combinatie van verschillende perspectieven maakt het een boeiend, dubbeldik boek met naar mijn smaak iets teveel zijpaden en een wat abrupte afronding.
Andere Naomi
Dubbelganger heeft schrijfster Naomi Wolf als aanleiding, rode draad en slot. Hoezo dat? Klein leeft tijdens Covid met haar familie in een afgelegen gebied in Canada. Ze ziet haar vrienden niet, heeft geen presentaties en gaat online, op zoek naar afleiding. Ze stuit op ‘De Verwarring’: allerlei mensen hebben het over haar en wat ze heeft gezegd en gedaan. Alleen wás zij het niet. Het was ‘Andere Naomi’, Naomi Wolf. Klein komt in een identiteitscrisis terecht: als mensen denken dat zij Wolf is, wie is zijzelf dan nog?
Klein is bekend van haar boeken, haar lezingen, haar denkbeelden. Zij heeft een ‘persoonlijk merk’. Dat staat nu onder druk. En de verwarring is niet zo raar. Wolf en zij zijn ongeveer even oud, schreven jaren geleden over linkse onderwerpen. Klein over de zwakheden van het kapitalisme. Wolf over het feminisme. Ze lijken zelfs qua uiterlijk wat op elkaar.
Wat is het probleem dan? Wolf schreef in 2019 ‘Outrages’, een boek waarin ze onterechte conclusies trok, daardoor volledig ‘gecancelled’ werd door ‘links’ en in de vergetelheid terechtkwam. Daarop probeerde ze aandacht te trekken met steeds heftiger en onzinniger uitspraken. Hoe onzinniger Wolfs uitspraken, hoe meer aandacht, hoe beter voor haar gekwetste ego. En die onzinnige uitspraken worden nu aan Klein toegeschreven. Door die voortdurende verwisseling voelt Klein zich vernederd, het is alsof ze inwisselbaar is. Maar ze vraagt zich ook af waarom Wolf, en vele anderen met haar, zo geworden is. Als Dr Jeckyll die Mr Hyde wordt!
alle soorten en maten
Klein onderzoekt eerst het fenomeen dubbelganger in het algemeen, puttend uit (beperkt) wetenschappelijk onderzoek en (uitgebreide) literatuur. Philip Roth met zijn boek Operatie Shylock speelt een hoofdrol in deze analyses. Klein raakt hier aan allerlei fenomenen, waarvan mij een aantal opvielen. Zo is daar de groei van het aantal ‘digital doubles’, denk aan avatars, deepfakes, de animaties van ABBA, en zelfs de ‘legacy avatars’: avatars van levende mensen die je ná hun dood kunt oproepen om je te troosten. Maar ook de zelfgecreëerde digitale dubbels op socmed, als je je mooier voordoet dan je bent, en je ‘dubbelganger’ in je CV of motivatiebrieven, een andere, betere versie van jezelf. En ook AI kun je zien als spiegelbeeld van een mens, als het dingen produceert ‘in de stijl van …’
Spiegelwereld
Van individuen is het een kleine overstap naar groepen mensen die ‘gespiegeld’ reageren op maatschappelijke issues, en soms zelfs complottheorieën aanhangen. Zo is er ‘wellness-rechts’, die hun lichaam als heilig zien, en daarom corona-vaccins weigeren. Anderen denken weer dat de vaccins bedoeld zijn om ons te vermoorden, of met chips te injecteren.
Wolf heeft zich inmiddels aangesloten bij Trump-fluisteraar Steve Bannon, met zijn ‘War Room’, waarin hij diverse groepen verenigt. Klein observeert dat Bannon de typisch ‘linkse’ onderwerpen oppakt, die links op dit moment verwaarloost, of er onderling verdeeld over is. Bannon biedt wél oplossingen aan. Maar die oplossingen zijn ook gespiegeld: het tegenovergestelde van wat links zou willen.
Joden
Klein wijdt ook heel wat gedachten aan de Joden, haar Joods-zijn is deel van haar identiteit. Ze merkt op dat het Nazisme ook het spiegelbeeld was van het kolonialisme van de 15de eeuw. Deze kolonisten vonden de oorspronkelijke bewoners van Amerika, Afrika en Australië óók minderwaardig, en hebben óók miljoenen mensen uitgemoord. Ze vervolgt met een analyse van de Jodenhaat en het conflict in Palestina. De zionisten zijn het spiegelbeeld van de ‘linkse’ Joden (zoals zijzelf), die zich verzetten tegen álle haat en racisme, niet alleen die tegen de Joden.
Dubbelgangers voor het kapitalisme
Klein begon het onderzoek naar Wolf als verdediging van haar eigen persoonlijke merk. Dat ging over in ‘laten gaan’, toen ze zag wat er met Wolf gebeurde in diens jacht op impact en aandacht. Klein rondt het boek daarom af met een pleidooi tégen het verheerlijken van ons ego. Het ‘ik’ neemt te veel ruimte in. Ze breekt een lans voor verbinding met anderen, collectief actie ondernemen, samen ons verdedigen tegen de dreiging van fascisme.
Bij de start van het boek was ze de hoop verloren dat we nog iets aan de dreigende klimaatramp kunnen doen, zo stelt Klein. Maar na het dubbelganger-onderzoek is haar conclusie dat het wél kan: als we de confrontatie met onszelf aangaan. Stoppen met de verheerlijking van ons ego. Dat is een hoopvol einde, en had ze ook wel iets méér over kunnen schrijven, en wat minder over de complotdenkers. Want het ‘Ont-zelven’, zoals ze het noemt gaat niet vanzelf.
Ze komt ook terug op haar andere stokpaardje: het kapitalistische systeem moeten we vervangen door een ander systeem. Gelukkig zijn er ook van onze huidige systemen ‘dubbelgangers’: systemen die ooit zijn geprobeerd. En niet zozeer zijn mislukt, maar de kop ingedrukt. Die kunnen dus opnieuw de kop opsteken.
Dagboek
Ik heb vrijwel al Kleins boeken gelezen, en dit boek is totaal anders dan haar voorgaande, zowel door het onderwerp, als door de opzet van het boek. Dubbelganger is meer een dagboek, een beschrijving van haar onderzoek, en haar gedachten erover. De bronvermelding is dan ook geen lijst met wetenschappelijke onderzoeken, maar een lijst met boeken over filosofie en fictie.
Een nadeel van deze opzet is dat ze wat mij betreft erg veel zijpaden bewandelt en haar betoog niet echt een duidelijke rode draad heeft. Uitzonderingen zijn de boeken van Philip Roth en het gedrag van Naomi Wolf, die komen in het hele boek diverse malen terug en geven zo een kapstok.
De schrijfstijl is, zoals altijd, uiterst gepassioneerd, en haar ideeën dagen uit tot nadere overdenking van onze identiteit, en de valkuilen van egocentrisme.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
